22 maart 2024
Recalcitrant. Tegendraads filosoferen tussen wanhoop en geluk
Wie is recalcitrant?
Wil u de overpeinzingen lezen van een filosoof die flink van zich afbijt, dan is 'Recalcitrant' van Floris van den Berg zeker iets voor u.
Het boek bevat 62 korte stukken verdeeld over vier delen waardoor de uiteenlopende onderwerpen toch enige ordening krijgen. Al blijft dat relatief, omdat je met de titels van de delen (Delirium, Compos Mentis, Fata Morgana en Parerga) natuurlijk toch nog alle kanten uit kunt. Parerga heb ik eerlijk gezegd moeten opzoeken. Het betekent gewoon bijzaken, of misschien beter passend: bijlagen. Het gaat om de bibliografie, het dankwoord (dat heet in het boek Namasté, ook moeten opzoeken, dat staat voor een buiging), een lijstje met andere boeken van de auteur (die hij zelf nog ‘Recalcitranter’ noemt), ‘Het laatste woord’ (daar staat één zin, ik kom er zo meteen op terug) en de klassieke ‘Noten’.
Een vrijzinnige predikant
Stukje 62 beslaat één zin en beschouw ik als indicatief voor de stijl van de auteur en van dit boek. Er staat: ‘En voorts ben ik van mening dat veganisme een morele plicht is’. Floris van den Berg heeft de vrijblijvendheid en gelatenheid ver achter zich gelaten. Meer nog, hij heeft zich op de barricaden gehesen om boos zijn wanhoop uit te schreeuwen over de stupiditeit van de mensheid. Hij windt er daarom ook geen doekjes meer om. Hij beseft dat hij met scherpe toon prekerig veroordeeld. Hij wil zich bewust onderscheiden van wat hij de ‘academische filosofie’ noemt die zich opsluit in vakjargon en in onleesbare papers en beducht is voor concrete normatieve en ik-gerichte uitspraken. De persoonlijke essays in dit boek zijn daar zijn eigenzinnig antwoord op. Hij wil dus toegankelijk en concreet filosoferen, toegepast filosoferen. En dat doet hij – als “zelfoverschattende brulkikker”, zoals hij zichzelf noemt - met verve.
Stukje 62 beslaat één zin en beschouw ik als indicatief voor de stijl van de auteur en van dit boek. Er staat: ‘En voorts ben ik van mening dat veganisme een morele plicht is’. Floris van den Berg heeft de vrijblijvendheid en gelatenheid ver achter zich gelaten. Meer nog, hij heeft zich op de barricaden gehesen om boos zijn wanhoop uit te schreeuwen over de stupiditeit van de mensheid. Hij windt er daarom ook geen doekjes meer om. Hij beseft dat hij met scherpe toon prekerig veroordeeld. Hij wil zich bewust onderscheiden van wat hij de ‘academische filosofie’ noemt die zich opsluit in vakjargon en in onleesbare papers en beducht is voor concrete normatieve en ik-gerichte uitspraken. De persoonlijke essays in dit boek zijn daar zijn eigenzinnig antwoord op. Hij wil dus toegankelijk en concreet filosoferen, toegepast filosoferen. En dat doet hij – als “zelfoverschattende brulkikker”, zoals hij zichzelf noemt - met verve.
Van den Berg doet geen inspanning om aardig gevonden te worden en gaat nog een stap verder. Hij analyseert het dier mens en besluit dat hij omringd is door “wappies en andere idioten” waarvan het gebrek aan rationaliteit zijn positieve mensbeeld heeft ondergraven. Zeker als het over thema’s gaat die voor hem duidelijk wezenlijke stokpaardjes zijn, zoals de situatie van het klimaat en de dierenrechten. Niettemin tracht hij constructief en proportioneel boos te zijn, hij richt zijn woede op ethische kwesties: “Mensen maken zich druk om de verkeerde dingen”.
Ode aan Johan Braeckman
In stijl steekt hij daarmee schril af tegen die van filosoof Johan Braeckman aan wie hij zijn boek opdraagt en met wie hij, zo lijkt het, een vriendschappelijke relatie onderhoudt. Hij besteedt ook twee stukken aan zijn Vlaamse collega en bewondert diens onophoudelijke inzet om mensen aan te sporen kritisch of vrij te denken en het verbreiden van de principes van het vrijzinnig-humanisme. Ze vinden elkaar niet in stijl, maar wellicht wel in het idee van de toepaste filosofie. “De levenslessen van Jezus van Nazareth zijn alomtegenwoordig: laten we er met zijn allen aan werken om de populariteit van Jezus te vervangen door die van Johan,” schrijft hij.
In stijl steekt hij daarmee schril af tegen die van filosoof Johan Braeckman aan wie hij zijn boek opdraagt en met wie hij, zo lijkt het, een vriendschappelijke relatie onderhoudt. Hij besteedt ook twee stukken aan zijn Vlaamse collega en bewondert diens onophoudelijke inzet om mensen aan te sporen kritisch of vrij te denken en het verbreiden van de principes van het vrijzinnig-humanisme. Ze vinden elkaar niet in stijl, maar wellicht wel in het idee van de toepaste filosofie. “De levenslessen van Jezus van Nazareth zijn alomtegenwoordig: laten we er met zijn allen aan werken om de populariteit van Jezus te vervangen door die van Johan,” schrijft hij.
In één stuk besteedt hij overigens ook aandacht aan het boek en de inzichten van een andere Vlaming, namelijk Dirk Verhofstadt met zijn recente publicatie Dagboek 1933. Van den Berg heeft het dan over de kwetsbaarheid van de democratie en “het extreme gevaar van extreemrechts”. Er staan ook enkele recensies van musea en theatervoorstellingen in het boek en die voelden mij in trant zeer gematigd en rustig aan. Dat is consequent, want het zijn geen filosofische kwesties.
Laat je zin tot kritisch denken uitdagen
De lectuur van Recalcitrant. Tegendraads filosoferen tussen wanhoop en geluk beveel ik sterk aan. Eén advies wel. Je moet het boek niet lezen om je gelijk bevestigd te zien, maar net om het door Van den Berg te laten uitdagen. Laat je niet op de kast jagen door zijn stekelige benadering en driftige standpunten. Doe dat nét niet. Leun achterover, sluit je ogen en laat ze bezinken. Argumenteer in gedachten met hem mee en formuleer mentaal tegenargumenten als je die hebt. Doe dat zo rationeel mogelijk. Als je dat doet, kan je veel hebben aan het boek. Zoniet wind je je op over zijn stijl en behoor je meteen tot de wappies die zich boos maken om de verkeerde dingen.
Edgard Eeckman
Meer van Edgard Eeckman
De lectuur van Recalcitrant. Tegendraads filosoferen tussen wanhoop en geluk beveel ik sterk aan. Eén advies wel. Je moet het boek niet lezen om je gelijk bevestigd te zien, maar net om het door Van den Berg te laten uitdagen. Laat je niet op de kast jagen door zijn stekelige benadering en driftige standpunten. Doe dat nét niet. Leun achterover, sluit je ogen en laat ze bezinken. Argumenteer in gedachten met hem mee en formuleer mentaal tegenargumenten als je die hebt. Doe dat zo rationeel mogelijk. Als je dat doet, kan je veel hebben aan het boek. Zoniet wind je je op over zijn stijl en behoor je meteen tot de wappies die zich boos maken om de verkeerde dingen.
Edgard Eeckman
