25 juni 2019
God is groter. Het testament van Spinoza.
Voor gelovigen is God groot. Er zijn zelfs gelovigen die, heel merkwaardig, hun God groter achten dan de God van de anderen. Voor de God van Spinoza geldt de overtreffende trap: grootst dus. Voor alle duidelijkheid, het betreft hier niet een God die buiten de wereld staat, een God die ons ter verantwoording roept en straft. Integendeel, Spinoza’s God staat gelijk aan het hele universum, inclusief onszelf.
Het universum beweegt constant, tegelijkertijd en op alle niveaus. En is onderhevig aan wetmatigheden waaraan we niet kunnen ontsnappen. Het is materieel en heeft geen persoonlijke God nodig. We kunnen dat universum evenwel, volgens de scherpzinnige wijsgeer, rustig God blijven noemen.
Karel D’huyvetters houdt in dit beknopte boekje Spinoza’s pen vast om diens fictief testament te schrijven. Hij mag die uiterst waardevolle pen met recht en rede ter hand nemen, omdat hij als geen ander grondig vertrouwd is met het gedachtegoed van de filosoof uit de 17de eeuw, die – daarover kunnen we het eens zijn - bij de groten gerekend mag worden. Deze snedige en bondige uitgave door Coriarius – voor één keer niet met een bordeaux, maar met een zwarte cover – is in één vlotte ruk uit te lezen en toont op heldere en spitante wijze dat Spinoza’s standpunten getuigen van grote eruditie, onwrikbaar vertrouwen in de rede en onbetwistbare levenswijsheid. De auteur rijgt op handige en goed in elkaar vloeiende wijze een aantal van Spinoza’s belangrijkste overtuigingen aan elkaar.
Voor de radicaal rechtvaardige wijsgeer was het onaanvaardbaar dat kritisch nadenken niet getolereerd werd in de Joodse gemeenschap waarin hij opgroeide. Tegenkanting van zijn religieuze leiders bracht hem evenwel niet van zijn stuk. Het enige verweer dat de Joodse gemeenschap had, was hem dus liefdeloos verbannen. Waarop Spinoza de spitse en heerlijke uitspraak zou gedaan hebben: “Ze deden niets wat ik zelf al niet wou doen.” In dit ‘testament’ lees je, niet eens tussen de regels, dat Spinoza niet te beïnvloeden was en een onafhankelijke en non-conformistische geest had.
Ongetwijfeld zullen er lezers zijn die tussen diezelfde regels persoonlijke issues ontwaren, want naast God OF het universum krijgt ook de vrije wil een plaats in dit testament: de mens is géén absoluut autonoom individu dat op elk moment vrij beslist over denken en handelen. En daarmee komt voor mij de essentie van deze twee door D’huyvetters gekozen thema’s prachtig samen. Want velen zijn bovendien eveneens onvrij wanneer ze via manipulatie en beïnvloeding geïndoctrineerd worden om te geloven in een God als persoon. Of zich laten overweldigen door allerhande invloeden van buitenaf. Daartegenover, stelt Spinoza, is er de universele wetmatigheid dat we zelfbehoud ambiëren en er bijgevolg naar streven een goed leven te hebben. Kennis, weten en begrijpen bepalen het succes daarvan. Enkel mensen die zich laten leiden door de rede streven hetzelfde positieve doel na en zijn voor elkaar én voor de gemeenschap van het grootste nut.
Dit denkbeeldig testament van Spinoza laat overduidelijk zien dat bevrijding van onze ´horigheid´ mogelijk is, dat we foute verhalen kunnen doorprikken, dat we het fatum een fenomenale hak kunnen zetten en máximaal kunnen inzetten op beter, mooier, groter.
Sophia De Wolf
Daarom heb ik het – als men eerlijk zou zijn – perfect uitvoerbaar visioen dat dit boekje van slechts 33 pagina’s, maar met massa’s gesprekstof, in álle middelbare scholen zou verspreid worden. Daarom, leerkrachten, laat het de jeugd lezen en praat erover. Bied jongeren de rechtvaardige kans (die Spinoza ook zélf greep) om hun werkelijke gedachten over deze onderwerpen te formuleren, hun dieperliggende overtuigingen naar de oppervlakte te brengen of hun aannames te staven aan onweerlegbare argumenten. Dát is waar ze recht op hebben, los van elk geloof, elk bijgeloof, of elke bijbedoeling.
Daarom: discussieer er vurig over, debatteer kritisch, zorg dat dit kleinood merkbare ezelsoren krijgt, laat het beduimeld achter, markeer, onderlijn, geef het door; schrijf erin of zet tenminste uitroeptekens! Wat had ik dáár graag gretig, verwonderd en enthousiast aan meegedaan als gemanipuleerde en beïnvloede, afhankelijke en conformistische 17-jarige…
Je kan dit boekje als paperback aankopen voor € 9, te bestellen via mail: [email protected]
Meer van Sophia De Wolf
