4 november 2024
Kafka. Schrijven voor zijn leven
Safranski verzorgde met “Kafka. Schrijven voor zijn leven” een hommage aan de jong gestorven Tsjechische schrijver. De tekening op het omslag van het boek is mogelijk van Kafka zelf. Ze toont een verloren man, eenkleurig zwart, die voorovergebogen op zijn lege tafel leunt. Er is geen beter beeld om Kafka en het grote lege blad te duiden.
Rüdiger Safranski (1945) is een Duits filosoof en auteur. Hij studeerde filosofie, germanistiek en geschiedenis. Hij promoveerde in 1976 met een studie over de ontwikkeling van de arbeidersliteratuur in de Bondsrepubliek. Safranski is bekend door zijn biografieën over Goethe, Schiller, Heidegger, Schopenhauer, Nietzsche en Hoffmann.
In 1917 schafte Paul Van Ostaijen zich de novelle Die Verwandlung (De gedaanteverwisseling) van Kafka aan. Kafka was toen nauwelijks bekend maar hiermee maakte Van Ostaijen kennis met een literair genre dat hiervoor nauwelijks gepubliceerd was in de Vlaamse literatuur. De moderne groteske literatuur van Vlaanderen kende hier zijn grondslag.
Rüdiger Safranski heeft duidelijk affiniteit met Kafka’s manier van schrijven en denken wanneer hij diens intenties als schrijver aanhaalt. Schrijven is op een allerwreedste wijze het belangrijkste op aarde voor Kafka. Schrijven was zijn bestaan dat voor hem meer betekende dan een afgewerkt boek. In Kafka. Schrijven voor zijn leven laat Safranski zien wat schrijven voor een geobsedeerd leven kan betekenen. Alles wordt eraan ondergeschikt gemaakt. Zowel uitdagingen als uren van geluk vloeien eruit voort. Maar ook vertwijfeling sloeg toe als Kafka in zijn testament bepaalde dat al zijn werk diende te worden vernietigd. In dit boek schetst Safranski de geluksmomenten die Kafka beleefde naast die periodes dat de wereld hem volkomen vreemd leek.
Franz Kafka is nu een van de bekendste namen uit de westerse literatuurgeschiedenis. Zijn honderdste sterfdag was voor Safranski de aanleiding om over deze baanbreker in de wereldliteratuur dit literair-biografisch essay te schrijven. Hij breit een boeiende biografie vast aan de interpretatie van diens werken. Het is zoals Kafka zelf schreef “Ik heb geen literaire interesse, maar besta uit literatuur, ik ben niets anders en kan niets anders zijn”. Alles was ondergeschikt aan dat schrijven en zowel momenten van geluk als van ontbering waren het gevolg. Kafka leefde naar zijn inzicht op deze existentiële grens. Safranski volgt dat spoor van de geboorte tot aan de dood van de auteur. Hij weet het verband tussen leven en werk vast te leggen.
Naast de biografie van Kafka lees je zo in dit boek het uitgewerkte thema van het schrijven als intermenselijke noodzaak. De mens Kafka dreigt immers te verdwijnen onder de talrijke interpretaties van zijn gesloten werken. Bij Safranski is het minder om de inhoud te doen dan wel om het belang van het schrijven dat centraal staat in Kafka’s leven. Kafka schrijft door angst gedreven en tegelijkertijd gericht tegen die innerlijke angst. En toch ondervindt hij dat schrijven als geluk en toevlucht uit het leven dat hij niet begrijpt.
De verhalen en romans van Kafka duidt Safranski in de context van diens leven. Zo brengt hij de verscheiden aspecten van Kafka aan bod zoals de strijd tegen zijn dominante vader, zijn levensbedreigende ziekte (tbc), de fascinatie voor het joodse volk en Palestina. Het zijn echter vooral de liefdes die in dit boek een centrale rol krijgen. Het aantrekken en weer afstoten van de vrouwen die zijn pad kruisen. Ook hier komt de briefwisseling met hen telkens markant bovendrijven. Het zijn de introverte angsten die Kafka probeert van zich af te schrijven. Hierdoor voelt het aan dat zijn schrijven een noodzaak is om zijn leven toch te redden van de steeds terugkerende en overheersende twijfels.
In dit boek toont de filosoof Safranski aan wat schrijven voor een begeesterd leven kan betekenen. Kafka zal zich nooit kunnen binden aan een ander persoon, zelfs geen geliefde. Hij kan zich nooit inleven in een gemeenschap zoals het zich telkens opnieuw richten tot het joodse volk aantoont. Safranski weet dit turbulente leven zonder enige vorm van pathos te beschrijven. Hij schildert een verhelderend beeld van een kunstenaar die van schrijven zijn leven maakte.
Het is enkel jammer dat er geen chronologisch overzicht werd opgenomen van de werken van Kafka met hun oorspronkelijke Duitse titels en de Nederlandse vertaling ervan.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
