10 februari 2025
Leonora - De eerste hertogin van Gelre
Agave Kruijssen studeerde Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit Groningen. Zij schreef een aantal boeken voor jongeren gebaseerd op historische feiten. Daarnaast verschenen voor een volwassen publiek ook enkele werken die zich afspelen in de Middeleeuwen.
De besproken roman gaat terug naar het jaar 1332 bij de aanvang van de honderdjarige oorlog die het huis Valois in conflict bracht met het huis Plantagenet in de strijd rond de Franse troon.
Leonora Plantagenet was de zuster van de Engelse koning Edward III. Deze besloot zijn 14-jarige zuster uit te huwelijken aan de 40-jarige Graaf van Gelre en Zutphen, Reinoud II. Het was de bedoeling zijn steun te verwerven in de op til zijnde oorlog met de Fransen. In het begin kon het huwelijk, ondanks het leeftijdsverschil en de verschillen in taal, gewoonten en zeden, geslaagd genoemd worden. De inwoners van Gelre, de huidige Achterhoek, stonden immers bekend als een ruw en wild volk dat een apart Diets taaltje sprak. De graaf gedroeg zich als een voorkomende, attente en vriendelijke echtgenoot. Al vlug werd het huwelijk bekroond met de geboorte van twee zonen. De opvolging was verzekerd.
In 1339 verwierf de graaf de titel van hertog. Zo werd Gelre een hertogdom wat inhield dat de hertog niet langer leenman was van de keizer. Leonora werd de eerste hertogin van Gelre.
Zij was amper 25 jaar oud toen de hertog overleed. Hun oudste zoon was nog geen elf en kon dus zijn vader niet opvolgen. De hertog leed in zijn laatste jaren aan dementie, was zich minder bewust van de werkelijkheid en liet het bestuur van het hertogdom over aan zijn rentmeester Moliart. Om te vermijden dat Leonora regentes zou worden verspreidde die het gerucht dat zij aan melaatsheid leed. Zij wist dit gerucht te ontkrachten door zich poedelnaakt te vertonen op een vergadering van de edelen van het hertogdom. Zo wil althans de overlevering.
Moliart werd ontmaskerd en tot levenslange opsluiting veroordeeld. Toen de oudste zoon Reinoud 14 jaar werd eindigde het regentschap. Leonora trok zich terug op haar weduwengoed in de Veluwe en vond het geluk in de armen van haar trouwe dienaar Sweder, heer van Wisch. Zij overleed in 1355.
Met veel fantasie combineert de auteur een aantal historische feiten met verhalen en sagen die van generatie op generatie overgeleverd werden. Ze neemt de vrijheid feiten en gebeurtenissen aan haar verhaal aan te passen. Dit is geen kritiek. Het levert een coherent verhaal op en komt de spanning ten goede.
Wel heeft de auteur weinig gevoel voor nuance. De personages worden erg stereotiep beschreven. Ze zijn ofwel zeer goed of erg slecht. Zwart – wit dus. De hertogin is perfect: menslievend, een grootmoedige stiefmoeder, bezorgd om haar onderdanen, voorbeeldige echtgenote. Daarnaast is zij ook een moedige en kranige vrouw die haar mannetje weet te staan.
Zolang gezond, is de hertog voorkomend, edel en moedig zoals van een heerser mag verwacht worden.
Haar dienaar Sweder is de trouw in persoon. Zonder dit te laten merken is hij jarenlang verliefd op zijn meesteres en kan hij zijn gevoelens onderdrukken. Hij kent zijn plaats.
De knechten, opzichters en dierenverzorgers zijn beleefd en onderdanig. Zij springen voor hun meesters.
Er moet ook een slechterik zijn. Rentmeester Moliart is de snoodaard van dienst. Hij is vals, geniepig en leugenachtig. Hij bedriegt zijn meester en verrijkt zich op de rug van de staatskas. Hij spant samen met andere edelen om Leonora het regentschap over het hertogdom te ontnemen.
De weinig genuanceerde karakterschets van de verschillende personages werkt op de duur irriterend. De auteur kan daar wellicht mee weg komen in haar jeugdboeken. Volwassenen verwachten wel meer psychologische diepgang.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
