13 februari 2025
Homo mimeticus - Een geschiedenis van ons kopieergedrag
Nidesh Lawtoo wil met deze monumentale studie aantonen dat zonder kopieergedrag (mimese) de term "homo sapiens" niet zou kloppen.
In de zoektocht naar wat het menselijk dier tot mens maakt, is de genealogie een leidend concept in de westerse gedachtewereld. Zonder dat we ons ervan bewust zijn, imiteren we en dus heeft autonomie, de vrije wil en rationele zelf-presentie daarin niet veel te zeggen.
Lawtoo wil genealogisch terugkijken op een aantal van de meest invloedrijke denkers van mimese. Een belangrijke voorloper is bijvoorbeeld Nietzsche, die een fundament biedt, waarop mimetische studies kunnen voortbouwen. In deel 1 en 2 komen ook Socrates, Plato (o.a. met de grot-allegorie) en vele anderen aan bod.
De homo mimeticus is een sociaal, affectief en intersubjectief wezen, dat deel uitmaakt van een netwerk waarin het zelf met anderen verbonden is. Mimese moet dan beschouwd worden als een zeer menselijke en misschien ook niet-menselijke conditie die de voedingsbodem is voor esthetische, antropologische, sociale en politieke fenomenen. Lawtoo zoekt ook naar het verband tussen mimese en plasticiteit.
Als Lawtoo over dierlijke en menselijke mimicry schrijft, dan brengt hij eerst de transdisciplinaire denker Roger Caillois ten tonele. Deze Fransman was gefascineerd door heilige en politieke rituelen, door spel, door dierlijke nabootsing en het schrift in steen.
In het hoofdstuk over de banaliteit van het kwaad, raakt de auteur een actueel thema aan: "Dat het fantoom of de schaduw van het fascisme opnieuw over het hedendaags toneel spookt... toenemende populariteit van extreemrechtse leiders ... Ik zal proberen de besmettelijke krachten van mimese die fascistische leiders in het spel brengen te herevalueren. Massagedrag, geweld, propaganda, (nieuwe) fascistische opstanden, complottheorieën en oorlog zijn manifestaties van wat ik mimetische pathologieën noem". Als voorbeeld van die mimetische complexiteit haalt hij Eichmann aan, die "tot zijn nek in de mimetische affecten zit."
Om uit te leggen hoe hij mimese als een vibrerende dimensie ziet, zal Lawtoo een brug bouwen tussen nieuw materialisme en de mimetische studies die we met Nietzsche en Caillois zijn begonnen. Hij zal dit doen in gezelschap van Jane Bennett, politiek theoretica, denker van milieubewustzijn en pleitbezorger van het nieuw materialisme.
Het laatste hoofdstuk gaat over het tijdperk van de virale voortplanting en daarin ziet hij overeenkomsten tussen de coronapandemie en de door complottheorieën gedomineerde tijd, overweldigd als we zijn door conflicterende (des)informatie in een steeds groter wordend deel van de virale wereld.
Lawtoo sluit af met een dialoog tussen hemzelf en Edgar Morin over de kern van het verschijnsel mimese en de invloed daarvan ten goede en ten kwade.
De Noten, de Bibliografie en het Register beslaan - zoals te verwachten - vele bladzijden. Schaarse zwart-wit afbeeldingen verduidelijken de tekst.
Het is geen eenvoudige lectuur, vooral toegankelijk voor een lezerspubliek dat al een beetje vertrouwd is met de huidige filosofie, esthetica, politieke theorie, literaire kritiek/theorie, de studie van de media en de nieuwste studies over mimese. Het boek maakt duidelijk dat we in dit digitale tijdperk opnieuw moeten nagaan hoe gevoelig we zijn voor emotionele en politieke besmettingen. Het zou ons kunnen helpen om de hypermimetische uitdagingen van de toekomst het hoofd te bieden.
Dit boek is mogelijk gemaakt door de European Research Council (ERC) in het kader van het Horizon 2020 onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie en KU Leuven.
Nidesh Lawtoo is filosoof en cultuurcriticus, hoogleraar Europese literatuur en cultuur aan de Universiteit Leiden. Hij was hoofdonderzoeker van het door de ERC gefinancierde project Homo Mimeticus, dat hij leidde aan de KU Leuven en is de auteur van talloze boeken over het veld van mimetische studies, waaronder (Nieuw)fascisme.
Gerda Sterk
Meer van Gerda Sterk
Gerda Sterk
