26 maart 2025
Hendrik VIII - Koning, Hervormer, Tiran
Dick Harrison is een Zweeds historicus met bijzondere aandacht voor de Middeleeuwen. Als hoogleraar geschiedenis is hij verbonden aan de universiteit van Lund. Hij publiceerde verschillende historische boeken naast artikels in het Zweedse tijdschrift ‘Popular Historia’. Daarnaast werkt hij ook mee aan geschiedenisprogramma’s voor de Zweedse TV. In het Nederlands verschenen van hem onder andere werken over de Dertigjarige Oorlog, de Volksverhuizingen, de Zwarte Dood en onlangs nog de biografie van Karel de Grote.
Tussen 1455 en 1485 woedden in Engeland de Rozenoorlogen. Twee adellijke dynastieën, het Huis van Lancaster met een rode roos en het Huis van York met een witte roos in hun wapenschilden, vochten om het koningschap in Engeland. Als twee honden vechten om een been loopt een derde er weleens mee weg. In dit geval het Huis van Tudor. Toen Richard III van het Huis van York in 1485 sneuvelde in één van de laatste veldslagen werd Hendrik VII van het Huis Tudor de nieuwe koning.
Dit Huis zou tot 1603 Engeland besturen. Hendrik VII was een zuinige vorst na de vele verkwisters onder zijn voorgangers. Hij beknotte de macht van de adel, sloot vrede met Frankrijk en Schotland en versterkte de invloed van Engeland in Europa, waarbij huwelijkspolitiek een belangrijk middel was.
In 1489 sloot hij een verdrag met Spanje waarbij onder andere overeengekomen werd dat zijn oudste zoon en troonopvolger Arthur zou huwen met Catharina van Aragon, dochter van de Spaanse koning Ferdinand II van Aragon en Isabella I van Castilië. Zij huwden eind 1501. Enkele maanden later overleed Arthur. Om de terugbetaling van de aanzienlijke bruidsschat te vermijden schoof de zuinige Hendrik VII haar door naar zijn andere zoon, Hendrik, de latere koning Hendrik VIII. Zij huwden in 1509, niet lang na zijn troonbestijging. Zo werd zij de eerste in de reeks van wettige echtgenoten van Hendrik VIII.
Om de troon voor het Huis van Tudor te consolideren was het van belang dat zij zo vlug mogelijk voor een mannelijke troonopvolger zorgde. Van de kinderen die zij baarde bleef er slechts één meisje in leven, prinses Maria. Catharina voldeed niet aan de verwachtingen en diende de baan te ruimen. Haar vermoorden was geen optie. Zij was immers de tante van de machtige Keizer Karel V. De enige realistische uitweg was de nietigverklaring van het huwelijk door de paus. Onder druk van Karel V, die met zijn machtige legers Rome bedreigde, weigerde de paus.
Als vrome katholiek en ijverige vervolger van de protestanten stond Hendrik VIII weigerachtig om de banden met Rome te verbreken. Toen de onderhandelingen met de paus te lang aansleepten kreeg hij er genoeg van. Hij verplichtte Catherina het hof te verlaten waar Anna Boleyn klaar stond om haar plaats in te nemen. Daarmee was de breuk met Rome een feit en Hendrik VIII eiste dat de Engelse geestelijkheid hem trouw zou zweren als hoofd van de Church of England. De Anglicaanse kerk was geboren.
Ook Anna Boleyn kon hem geen zoon schenken, wel een dochter Elisabeth. Toen hij op haar uitgekeken was liet hij haar op betichting van overspel onthoofden en huwde met Jane Seymour. Zij bracht wel een zoon ter wereld, de latere koning Edward VI, maar overleed in het kraambed.
Plaats voor een nieuwe echtgenote in de persoon van Anna van Kleef, dochter van de Duitse vorst Johan III, één van de machtigste edelen van het noordwesten van Duitsland, een interessante bondgenoot tegen de Habsburgers. Zij huwden in januari 1540 tegen de zin van Hendrik VIII echter die vond dat zij er niet leuk uitzag.
Hij verweet zijn Lord Chancellor Thomas Cromwell hem “een Vlaamse knol op zijn dak gestuurd te hebben”. Anna van Kleef was blijkbaar gehecht aan haar hoofd en zij stemde probleemloos toe in met een nietigverklaring van het huwelijk.
Zijn nieuwe vlam heette Catherine Howard, nicht van Thomas Howard, hertog van het machtige Norfolk, met wie hij in juli 1540 trouwde. Zij was een ijdele draaikont, had reeds verschillende minnaars gehad en zette haar seksuele escapades gedurende het huwelijk verder wat haar, wegens overspel, in 1542 het hoofd kostte.
Nummer zes kwam in de persoon van Catherine Parr, dochter van een lokale doch welgestelde edelman uit Cumbria. Het huwelijk werd in 1543 voltrokken. Zij was een verstandige vrouw, protestants wat een troef was, en slaagde erin de gestoorde relatie van Hendrik VIII met zijn dochters Marie en Elisabeth te herstellen.
Hendrik VIII overleed op 28 januari 1547, 55 jaar oud. Hij had er een erg ongezonde levensstijl op na gehouden. Hij at en dronk mateloos. Hij woog wel 140 kg en kon zich nog met moeite bewegen. Hij werd opgevolgd door zijn zoon Edward VI, toen negen jaar oud. Deze overleed in 1553 toen hij amper vijftien jaar was. Nu was het de beurt aan de dochters.
Eerst Maria, overtuigd katholiek met bijnaam ‘Bloody Mary’, te danken aan de talrijke ketters die zij naar de brandstapel verwees. Zij stierf kinderloos in 1558. Nu kwam haar halfzuster Elisabeth I aan bod die regeerde tot 1603, waarna een einde kwam aan het Huis Tudor. Zij bouwde Engeland verder uit tot een maritieme grootmacht. Haar regeerperiode ging de geschiedenis in als de elisabethaanse gouden eeuw.
Hendrik VIII was een controversieel figuur. Hij was een echte renaissance-vorst, intelligent, goed opgeleid en geïnteresseerd in kunst en wetenschap. Hij was echter ook liefdeloos, egoïstisch, wreed en meedogenloos. Wie hem iets in de weg legde werd genadeloos opgeruimd. Thomas More is zijn bekendste slachtoffer. Bij ons is hij vooral bekend om zijn onstuimig huwelijksleven en het schisma met Rome.
De auteur heeft andermaal een vlot leesbaar historisch werk afgeleverd met een levendige schets van deze interessante koning, gesitueerd in Engeland van de zestiende eeuw. De prachtige kleurrijke afbeeldingen van de talrijke personen die een grote rol speelden in het leven van de vorst, meestal van de hand van hofschilder Hans Holbein de Jongere, verdienen een bijzondere vermelding.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
