11 februari 2022
Geen tijd verliezen. Jeanne Bieruma Oosting 1898 – 1994
Jolande Withuis is van opleiding sociologe. Zij combineert een wetenschappelijke loopbaan als docent en onderzoekster met een grote activiteit als auteur over onder andere de nasleep van de tweede wereldoorlog en de lotgevallen van Nederlandse overlevenden van de Nazi-concentratiekampen. Zij verdiende ook haar sporen met biografieën van Koningin/Prinses Juliana en van haar vader Berry Withuis, schaker en communist. In 2021 verscheen deze biografie over de kunstenaar Jeanne Bieruma Oosting, net als Withuis een overtuigd feministe.
Jeanne Bieruma Oosting werd in 1898 geboren in een Fries aristocratisch milieu, schatrijke upper class, eigenaars van uitgestrekte landerijen en landgoederen. Dit gegeven is van belang en zal een grote invloed hebben op het leven en de carrière van de kunstenares. Begin 20e eeuw werden vrouwen niet als volwaardige burgers beschouwd. Gehuwde vrouwen waren helemaal onmondig: bij hun huwelijk leverden vrouwen hun rechten in. Zij stonden onder curatele van hun echtgenoot. Van dochters uit adellijke middens werd verwacht dat zij ongerept huwden binnen hun milieu en voor nakomelingen zorgden. Vanaf zeer jeugdige leeftijd verzette de kunstenaar zich tegen dit uitgestippelde traject. Zij wenste een kunstopleiding te volgen wat op hevige tegenstand van haar ouders botste. Vooral haar vader zette haar herhaaldelijk op droog zaad en weigerde regelmatig haar opleiding te bekostigen.
Desalniettemin slaagde zij erin een opleiding schilderkunst en grafiek te volgen, eerst in Den Haag en vervolgens vanaf 1929 in Parijs, destijds het stralende centrum van de moderne kunst. Zij kwam er in contact met het werk van de artistieke reuzen uit die tijd: Brancusi, Chagall, Kandinsky, Picasso, om er maar enkelen te noemen. Zij verkreeg er de vrijheid die zij in het enge, puriteinse, calvinistische Nederland ontbeerde.
Zo bouwde zij een indrukwekkend oeuvre op met olieverfdoeken, aquarel en vooral grafiek. Haar grafiek werd meteen erkend als zeer vernieuwend en van een zelden vertoonde kwaliteit.
Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog kwam zij terug naar Nederland om er zich blijvend te vestigen. Ook in Nederland had zij veelvuldige contacten met beeldende kunstenaars en met letterkundigen. Werumeus Buning en Adriaan Roland Holst mochten zich tot haar intimi rekenen.
Zij was een gedreven kunstenares. Geen dag ging werkloos voorbij. Ingevolge de afwijzing en de tegenkanting van haar ouderlijk milieu wenste zij zich steeds te bewijzen. Zij had een enorme vechtlust en prestatiedrang. Alles moest wijken voor haar artistieke loopbaan. Zij werkte als een bezetene, wat soms slordigheid in haar werk mee bracht. Zij is ook nooit gehuwd geweest: je kunt maar één heer dienen. Een volwaardige carrière en een echtgenoot zijn niet te combineren.
Jeanne Bieruma Oosting heeft nooit de grote erkenning gekregen die zij verdiende. Het hoogtepunt van haar oeuvre situeert zich na de Tweede Wereldoorlog, toen de traditionele schilderkunst als achterhaald beschouwd werd en overschaduwd werd door de bonte abstractie van CoBrA, die het won van de moderne figuratie. Oosting en gelijkgezinden noemden zich de “neo-impressionisten”, de “figuratieven”, waar het aankoopbeleid van de musea en de trendgevoelige kunstpausen geen oog voor hadden. Ze was wel geliefd bij kunsthandel en publiek. Haar werk verkocht goed en de opdrachten stroomden toe.
Zij overleed in 1994 en was tot kort voor haar dood nog steeds actief. Geen dag mocht voorbij gaan zonder werk.
In een vlotte, zeer toegankelijke stijl levert de auteur een zeer gedetailleerd overzicht van het leven en het werk van Jeanne Bieruma Oosting, een artieste die het waard is beter te leren kennen. Daarbij wordt niet alleen gefocust op de figuur van de kunstenaar zelf, maar wordt er ook de nodige aandacht besteed aan haar familiale afkomst en de sociale verhoudingen van het eerste deel van de 20e eeuw, wat onontbeerlijk is voor een beter begrip van haar artistieke ontwikkeling.
Het werk is mooi geïllustreerd met talrijke afbeeldingen van schilderijen en grafiek wat uiteraard een must is om de lezer, zij het op summiere wijze, kennis te laten maken met haar werk.
Een laatste bedenking. De auteur kon putten uit talrijke bronnen en beschikte over prachtig materiaal. In haar nalatenschap bevond zich een schat aan privépapieren. Oosting was een zorgvuldige archivaris van haar leven. Zij had ook een autobiografie geschreven. Tenslotte zijn er de brieven. Brieven zijn biografengoud. In die tijd waren brieven en telegrammen de enige communicatiemiddelen. Wekelijks ontving Jeanne een brief van haar moeder, die zij telkens ook beantwoordde. Bovendien werden de brieven bewaard. Wie schrijft er thans nog een brief? Wie neemt er nu eens rustig de tijd zijn gedachten helder te formuleren en zich in klare taal uit te drukken? Alle berichten moeten bondig zijn in een meestal erbarmelijke straattaal doorspekt met afkortingen en elektronisch verzonden. Wat zal daarvan bewaard blijven? Arme toekomstige biografen.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
