6 april 2025
Denken met microben
Als je dit een belachelijke titel vindt, dan is het tijd om het boekje te lezen. We beseffen niet altijd hoe belangrijk microben zijn, niet alleen voor het ontstaan van het leven, maar ook voor de voortzetting ervan.
Dit wetenschappelijk gegeven is nochtans niet de hoofdtrend van dit boekje, het is eerder de aanzet tot een filosofische gedachtegang. De auteur is een bio-ethicus en werd in die hoedanigheid gevraagd om een peer review te schrijven over een artikel dat ging over autisme en genetica. "Een discours waarin genen, IQ, autisme en sociaaleconomische status samen worden gebracht, bevat al de ingrediënten voor een kruitvat."
Ze kwam tot de conclusie dat de complexiteit van het geheel van wetenschappelijke resultaten niet genoeg benadrukt was. Filosofie zou uitkomst kunnen bieden omdat het een verbindende kracht is, die vakgebieden bij elkaar kan brengen. Wetenschap zou zich moeten laten inspireren door mensen die microben bestuderen. Deze organismen doen ons nadenken over de vraag "wat is de mens?".
Dit lijkt de enige relevante vraag, maar hoe langer hoe meer beseffen we dat "wat is een microbe?" even belangrijk is. Intussen is het duidelijk dat de link tussen onze hersenen en de microben in de darmen bepaalt hoe we ons voelen en gedragen.
Een microbe is een levensvorm die een microscoop vereist, maar er is méér. Wat te denken van virussen? Wat is een levend wezen? Is seksuele voortplanting de enige goede manier om de evolutietheorie te begrijpen? Wat is een soort? Wat is het voordeel van de losbandige manier waarop bacteriën zich voortplanten? Kunnen we het wij-zij-denken niet beter loslaten en iets leren van de langdurige samenwerking tussen organismen?
Voor het antwoord op al deze vragen, gaat Hens te rade bij de microben en bij filosofen. Zij leren ons dat "complexiteit, relationaliteit en samenwerking fundamenteel zijn voor het leven." Wetenschappers die werken met microben, beseffen dat microben leven zijn. In Kyoto is een monument opgericht door microbioloog Kasabo om de triljoenen microben te eren die zijn opgeofferd voor wetenschappelijk onderzoek.
Dit essay doet je nadenken. Het is een klein boekje dat uitstekend in een jaszak past.
Gerda Sterk
Gerda Sterk
Kristien Hens is hoogleraar bio-ethiek aan het departement wijsbegeerte van de Universiteit Antwerpen.
Meer van Gerda Sterk
