18 april 2025
Geschiedenis van Spanje - Tussen waanzin en wijsheid, 3000 jaar machthebbers in Spanje
Ocharme! Na het lezen van dit lijvig werk (612 blz.!), uit het Spaans vertaald door Ido Croese en samengesteld door historicus, auteur Juan Eslava Galán, heb ik een diep respect voor en zelfs medelijden met de schoolgaande jeugd van Spanje. Komt daarbij nog eeuwen boeiende literatuur met o.a. Miguel de Cervantes Saavedra met daarin weeral een flink stuk geschiedenis (Don Quichote) dan lijkt me dit vak voor de pubers Juan en Carmen heel waarschijnlijk een nachtmerrie.
Inderdaad, met 3000 jaar feiten, machtswissels, oorlogen, revoluties, staatsgrepen, rampen en wreedheden brengt de schrijver een boeiend historisch totaaloverzicht van Spanje. De meesten in Noord-Europa leerden dit land pas kennen toen die laatste dictator Franco eind de jaren ’60 met lichte tegenzin de toeristen en de bikini’s op zijn zonovergoten costa’s toeliet. “Olé!” Deze toegeving aan Staat, Kerk én Opus Dei bracht plots veel geld in het laatje van enkelen, zijn getrouwen; vandaar! De bevoorrechte families die toen profiteerden van het fascistisch regime herken je nu nog steeds in hun dure tweede of derde zomerverblijf en patserwagens. Daar wordt vandaag en morgen wijselijk over gezwegen.
“Het fascinerende avontuur dat ons allen verenigt is van Spanje een democratie te maken: van degenen op links vragen we om niet te strijden tegen een verleden dat niet meer bestaat; van degenen op rechts vragen we niet te blijven verlangen naar een verleden dat niet meer terug zal keren.”
Premier Adolfo Suárez, april 1989
Dit historisch boek: saaie kost? Helemaal niet! De stijl waarin Juan Eslava Galán dit fascinerend boek heeft geschreven is voor mij een soort déjà vu. In 1975, het jaar dat Franco ‘eindelijk’ stijf en liggend naar de ‘Valle de los Caidos’ (Vallei der Gevallenen) werd gebracht beëindigde ik mijn humaniora. Ik had daarvoor enkele jaren geschiedenisles genoten van meneer Janssens. De brave super gemotiveerde man bracht me een levenslange fascinatie bij voor de geschiedenis. Foutloos opdreunen van de exacte data van veldslagen, stambomen en saaie cijfers waren voor hem steeds ondergeschikt aan het totaalplaatje. Oorzaken, verloop en gevolgen van situaties of gebeurtenissen in het verleden kennen en doorgronden waren daarentegen uiterst belangrijk. Was je daarenboven in staat om een link te maken met het heden, dan was zijn missie geslaagd. Er zelf nog een boeiend verhaal rond kunnen vertellen was een extra positieve vermelding na dat mondeling examen. Ik begon verhalen te vertellen en ben nooit meer gestopt.
Welnu, ik herkende in het geschiedenisverhaal van Spanje verteld door Galán meteen diezelfde passie en extase. Hij doorspekt zijn teksten met gevatte opmerkingen, kwinkslagen en vooral veel plezante en stoute anekdotes. De vraatzucht van één of andere knotsgekke jichtige koning, de pijnlijke maandstonden van zijn volslanke concubine of de donkere wrede kantjes van een impotente sabelsleper kandidaat dictator; het is alsof hij er zelf bij was. Hij is niet voor niks de meest vermaarde Spaanse auteur van historische boeken, zowel fictie als non-fictie. Met meer dan 80 titels en diverse Spaanse literatuurprijzen wordt de Geschiedenis van Spanje terecht als een van zijn belangrijkste werken beschouwd.
“Dan was er een regel aan het Habsburgse hof dat een paard waar de koning op had gereden, nooit meer bereden zou mogen worden door iemand anders. Hetzelfde was van toepassing op de koninklijke minnaressen wat betekende dat velen van hen, nadat het vuur van de vorst was gedoofd, gedwongen werden in het klooster toe te treden. Een voor die tijd nogal mondige dame waarop Filips IV zijn zinnen had gezet bedankte met de woorden: “Dank u, majesteit, maar ik heb geen roeping om non te worden”.”
“Dan was er een regel aan het Habsburgse hof dat een paard waar de koning op had gereden, nooit meer bereden zou mogen worden door iemand anders. Hetzelfde was van toepassing op de koninklijke minnaressen wat betekende dat velen van hen, nadat het vuur van de vorst was gedoofd, gedwongen werden in het klooster toe te treden. Een voor die tijd nogal mondige dame waarop Filips IV zijn zinnen had gezet bedankte met de woorden: “Dank u, majesteit, maar ik heb geen roeping om non te worden”.”
Neen, Juan Eslava Galán spaart niks of niemand en hij schopt voortdurend tegen heilige huisjes en corrupte machthebbers. Veel Spanjaarden zullen bij het lezen van dit werk geschokt, verwonderd en zich samen met hun voorouders misschien zelfs diep beledigd voelen. Bij iedere omwenteling, machtswissel of (burger)oorlog zijn er steeds winnaars, verliezers en opportunisten. De schrijver noemt ze schaamteloos bij naam en daden.
Die vreselijke burgeroorlog, daar wordt in dit boek dan iets minder over verteld, althans weeral weinig over de feiten, cijfers, verliezen en het krijgsverloop. Gaat hij die periode bewust uit de weg of wil hij vooral niet provoceren? Blijkbaar niet want ook die zwarte bladzijden uit de Spaanse geschiedenis heeft hij in andere werken grondig en uitgebreid besproken. Ik ga dus meteen op zoek en vind over die vreselijke periode nog een flink pak literatuur, zowel fictie als non-fictie van zijn hand. Die ga ik zeker ook lezen!
Langzaam brengt de schrijver ons naar de tegenwoordige tijd en de verschillende politieke partijen en belangengroepen met en passant nog eventjes een kleine mislukte poging tot staatsgreep. Guardia civil luitenant-kolonel Antonio Tejero Molina schiet op 23 februari 1981 zijn pistool leeg over de hoofden van de doodsbange ineengedoken parlementsleden met de woorden: “Se sienten, coño!” (“Ga zitten verdomme!”) Ik herinner me het incident nog haarscherp, want ik was ondertussen al enkele keren in dit land van sangria en flamenco geweest. Blijft over dat ik vandaag nog heel onderdanig en beleefd ben als zo’n guardia civil me controleert. Het boek gaat verder met opeenvolgende regeringen, connecties met de grootmachten, betrokkenheid bij de oorlogen in het Midden-Oosten, bloedige aanslagen en financiële crisissituaties die Spanje meestal heel hard treffen. Sommige politiekers en hun partij bieden oplossingen en sommigen maken het alleen maar erger door corruptie en belangenvermengingen.
Dit boek is naast een perfect naslagwerk om het Spanje van toen en vooral nu grondig te leren kennen ook een boeiend verhaal over de drama’s in de Spaanse geschiedenis, die werden veroorzaakt door incompetente en idiote heersers. Dit zijn keizers, koningen, kaliefen, caudillos en sommige huidige politiekers die 3000 jaar regeerden tussen waanzin en wijsheid. Het houdt niet op want de schrijver overloopt ook in de laatste decennia de verschillende regeringen, interne problemen en foute beslissingen. Sterker nog, zijn kritiek op de huidige premier Sanchez is luid en zwartgallig.
“Sánchez, de parvenu, is niet langer een socialist maar eenvoudigweg een sanchista. Omhoog geholpen door de gerespecteerde PSOE die hij heeft overgenomen geeft hij gratie aan criminelen, overvalt instituties en tast de scheiding der machten aan, het essentiële ingrediënt voor een werkelijke democratie.”
“Sánchez, de parvenu, is niet langer een socialist maar eenvoudigweg een sanchista. Omhoog geholpen door de gerespecteerde PSOE die hij heeft overgenomen geeft hij gratie aan criminelen, overvalt instituties en tast de scheiding der machten aan, het essentiële ingrediënt voor een werkelijke democratie.”
Toch wil ik besluiten, vooral omwille van de soms vrolijke en schelmse passages in dit uiterst leerrijk boek, met de paso doble van Antonio Molina (1894-1980) in een der laatste hoofdstukken: ‘Er gaat niets boven Spanje.’ Het is een vrolijke liedjestekst nota bene geschreven in 1973 en dus nog tijdens de franquistische nachtmerrie.
“De wereld kent vele wonderen
Van unieke schoonheid
En ieder land spant zich in
De hare te benadrukken.
Ik die de wereld heb bereisd.
Kan u verzekeren
Dat betreft vrouwen, wijn en muziek
Er niets boven Spanje gaat…”
“De wereld kent vele wonderen
Van unieke schoonheid
En ieder land spant zich in
De hare te benadrukken.
Ik die de wereld heb bereisd.
Kan u verzekeren
Dat betreft vrouwen, wijn en muziek
Er niets boven Spanje gaat…”
Ik neem dit werk mee naar mijn vakantieverblijf in Guardamar del Segura want ik wil weleens weten of dat klopt. (Noteer! Ik kreeg dit vakantieverblijf niet cadeau van Franco!)
Michel Ackaert
Meer van Michel Ackaert
Michel Ackaert
