29 april 2025
Maria Theresia van Oostenrijk - Heerseres over de Zuidelijke Nederlanden en het Heilige Roomse Rijk (1717–1780)
In de originele titel ‘Le Pouvoir au féminin: Marie-Therèse d’Autriche’ maakt de Franse historica en filosofe Elisabeth Badinter ons meteen duidelijk wat de kern van dit boek is geworden. Duidelijk, het is een reconstructie van het leven van een machtige vrouw, grotendeels gebaseerd op haar teruggevonden ongecensureerde privécorrespondentie. Maar waarom het accent op dat ‘féminin’? En kennen wij deze dame eigenlijk wel?
De auteur ontdekte haar toen ze onderzoek deed naar Maria Antonia, beter bekend als koningin Marie-Antoinette, echtgenote van de Franse koning Lodewijk XVI, dochter van Maria Theresia.
Als erfgename uit het Huis Habsburg volgde Maria Theresia van Oostenrijk in 1740 haar vader Karel VI op en zij heerste tot haar dood over een immens gebied, toen het grootste rijk van Europa. Zij was moeder van zestien kinderen en was vrouw van een geliefde maar wispelturige echtgenoot, Frans Stefan van Lorraine. Zo speelde deze dame drie verschillende rollen tegelijk die soms bijna onverenigbaar waren.
Een niet onbelangrijk detail illustreert haar macht. Karel VI had alleen dochters. Dames kwamen niet in aanmerking als troonopvolgers, de Habsburgers stonden op uitsterven. Echter, nog voor de geboorte van zijn dochters had de keizer wijselijk de Pragmatieke Sanctie uitgevaardigd waarmee de opvolging ook naar vrouwelijke nakomelingen werd gelegitimeerd. Bovendien werden hiermee in één klap alle Habsburgse bezittingen in een unieke constitutionele band verenigd: de Oostenrijkse aartshertogdommen, Bohemen, Hongarije, Kroatië en de Habsburgse bezittingen in Italië. Het beeld van macht groeide nog verder uit: in 1740 koos het koninkrijk Hongarije Karels dochter Maria Theresia van Oostenrijk tot ‘koning’ en niet tot ‘koningin’, de status van koningin als traditionele echtgenote van een koning impliceerde immers geen specifieke macht. Nu staat daar een vrouw die de absolute macht ambieerde.
Toch heeft dit boek niet de ambitie een brok louter historische geschiedenis uit te schrijven. Eerder wordt een geschiedkundig-psychologisch beeld geschetst uit authentieke bronnen die het optreden van Maria Theresia in militaire, amoureuze en familiale omstandigheden beschrijven. Daaruit bouwt de auteur een zeer leesbaar relaas van een leven dat uitzonderlijk kan genoemd worden en wegbereider wordt voor haar zoon, kroonprins Jozef II, in onze contreien bekend als de Keizer-Koster. Dat haar laatste levensjaren bezwaard werden door conflicten en tumult, verscheurd tussen haar verschillende rollen als vrouw, moeder en vorstin, wordt in dit boek op unieke wijze verhaald, gebaseerd op authentieke bronnen. Eenzaamheid, depressie en teleurstellingen maakten van de vorstin uiteindelijk een bittere vrouw die tot haar laatste dagen een ondergrondse oorlog voerde tegen haar zoon Jozef, de ongeduldige kroonprins die zich in reactie daarop van haar verwijderde.
Eén anekdote levert een mooie afsluiter: haar vriend graaf Sylva-Tarouca noemde Maria Theresa ‘de man van de eeuw’. De man van de achttiende eeuw was een vrouw. Dat oneigentijds complexe beeld is door Elisabeth Badinter mooi neergepend en geanalyseerd. Een verhelderend werk, het tikkeltje feminisme hoort erbij.
Johan Van den Heuvel
Meer van Johan Van den Heuvel
Johan Van den Heuvel
