5 mei 2025
Verzetsvrouwen - Een onderbelichte geschiedenis
Beide auteurs zijn historici, gespecialiseerd in queer- en vrouwengeschiedenis. Zij richtten ‘Van Gisteren’ op, een werkplaats voor historische projecten, met de bedoeling historisch onderzoek om te zetten in toegankelijke artikelen, documentaires, tentoonstellingen en lesprogramma’s. Zo wordt geschiedenis opengesteld voor een breed publiek.
Vanuit hun interesse voor de rol van de vrouw in de geschiedenis reconstrueren zij het levensverhaal van tien vrouwen die tegen de nazi’s in verzet kwamen.
Het verzet tegen de Duitse bezetter in de Tweede Wereldoorlog had veel gezichten. De meeste verhalen handelen over mannen alhoewel ook veel vrouwen actief waren. Zij legden hun leven evengoed als de mannen in de weegschaal om joodse kinderen te smokkelen, onderduikers te verbergen, boodschappen en distributiebonnen door te geven, clandestiene bladen te verspreiden, documenten te vervalsen, te spioneren en aanslagen te beramen. De gemene deler van hun acties was de strijd tegen onrecht.
De auteurs startten drie jaar geleden hun onderzoek naar Nederlandse verzetsvrouwen in de Tweede Wereldoorlog met de bedoeling een veelzijdig en vrouwelijk beeld van het verzet te schetsen. Het was niet mogelijk alle verzetsvrouwen in het onderzoek te betrekken. Ze kozen uiteindelijk voor tien vrouwen die symbool staan voor het grotere verhaal. Het was niet de bedoeling uitsluitend leidinggevende vrouwen of vrouwen uit het gewapend verzet te belichten maar breder te kijken naar minder bekende actoren die nog niet het voorwerp van een biografie hadden uitgemaakt.
De verzetsvrouwen kwamen uit diverse milieus: van erg godsdienstig tot vrijzinnig, vaak met een communistische achtergrond, van gegoede burgerij tot eenvoudige arbeidsters en dienstboden.
Toeval of niet, de tien beschreven strijdsters overleefden de oorlog. Dit betekent niet dat zij ongeschonden uit de oorlog kwamen. Velen hadden na de oorlog langdurige medische verzorging nodig. Sommigen kampten met ernstige psychische klachten en konden zich niet aanpassen aan de naoorlogse samenleving. Vrouwen werden immers opnieuw aan de kant geschoven en in hun handelen beperkt.
Aanvankelijk ontvingen zij ook niet de erkenning die zij verdienden. De Stichting 1940-1945 keerde sinds 1947 een pensioen uit aan invalide verzetsstrijders. Aanvankelijk kwamen alleen mannen daarvoor in aanmerking.
De vrouwen waren nu eenmaal niet betrokken in spectaculaire acties, zoals overvallen, executies van collaborateurs en verraders, sabotage van spoorwegen. Degelijke acties werden na de oorlog uitvoerig beschreven en er werden boeken en films aan gewijd. Het werk van de vrouwen liep niet zo in het oog maar was daarom niet minder belangrijk. Lange tijd werd zo hun werk niet voor vol aangezien.
Daarbij hielp ook niet dat de geschiedenis na de oorlog door mannen geschreven werd. Vaak wordt beweerd dat de geschiedenis geschreven wordt door de overwinnaars. Ik zou daar de mannen willen aan toevoegen.
De auteurs hebben de verdienste ons tien biografieën van “minder bekende” verzetsvrouwen te bezorgen. Ze zijn natuurlijk slechts het topje van de spreekwoordelijk ijsberg.
Als addendum vindt de lezer een summier overzicht van een aantal verzetsvrouwen waarmee de tien beschreven vrouwen gedurende de oorlog in contact waren. Dit kan een aanzet betekenen tot verder onderzoek waarbij de bewaring van familiearchieven met brieven en foto’s erg belangrijk is. Elk archief dat verloren gaat veroorzaakt een blinde vlek in de geschiedschrijving.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
