5 mei 2025
Regen van verwoesting - De bombardementen op Japan, 1945
In 2023 konden we kennismaken met de wetenschappelijk directeur van het Manhattanproject dank zij de film ‘Oppenheimer’, vernoemd naar ‘de vader van de atoombom’. Zo werd het blijkbaar een koud kunstje in de laatste fase van de Tweede Wereldoorlog om Hiroshima en Nagasaki in de as te leggen als een poging om die oorlog te beëindigen. Waarom en hoe kon dit gebeuren ?
Richard Overy, Honorary research Professor Geschiedenis aan de Universiteit van Exeter, heeft faam en bekendheid verworven als autoriteit op het gebied van de Tweede Wereldoorlog. Ik meen een vijftigtal publicaties te kunnen bespeuren op zijn bibliografisch overzicht, vooral werk met een focus op verschillende invalshoeken uit die oorlogsgeschiedenis. Zijn recentse werk Regen van Verwoesting analyseert het normaliseren van verwoesting, het verwateren van moraliteit, een actueel thema.
In dit boek ligt de focus op Japan dat net als Duitsland en Italië droomde van geografische superioriteit en staatkundige restitutie na een traumatische start van de 20e eeuw. De Japanse verrassingsaanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op 7 december 1941 was de aanleiding voor president Roosevelt om een onbeperkte luchtaanval en onderzeebootoorlog tegen Japan aan te kondigen. Een onrealistische verwachting vermits de middelen hiertoe ontbraken. Bovendien beschrijft Richard Overy op verhelderende wijze de interne competitie tussen landleger, zeemacht en luchtmacht die elk hun beslissingsmacht over de strategische aanpak van een aanval op Japan, duizenden kilometers van de meest nabije Amerikaanse legerbasis verwijderd, wilden doen gelden. Een historisch moment: Roosevelt gaf in december 1941 zijn fiat aan een Amerikaans onderzoeksprogramma om de mogelijkheden van de ontwikkeling van een atoombom te verkennen.
Vanaf 1941 voerde het Britse RAF Bomber Command zogenaamde ‘tapijtbombardementen’ uit op Duitse steden. Alle terughoudendheid van de Amerikanen over het strategisch nut van dergelijke raids verdween in 1945 toen Japan dringend tot overgave moest gedwongen worden. Met de inzet van luchtmachteenheden die op nabij veroverde eilanden waren gestationeerd werd Tokio bestookt met brandbommen, het begin van een campagne van massale stedelijke verwoesting. Op 9 en 10 maart 1945 werden 41 vierkante kilometer in Tokio in de as gelegd en kwamen zowat 100.000 mensen om. Hiermee werd een ommezwaai ingevoerd in de Amerikaanse luchtmachtstrategie die een asymmetrische en zeer dodelijke oorlogsvoering tegen een stedelijke bevolking mogelijk maakte, los van militaire doelwitten, en bovendien de weg vrijmaakte voor lukrake vernietiging door middel van twee atoombommen die in augustus 1945 werden afgeworpen.
Waarom brandbommen en atoombommen? Het simpele antwoord is algemeen goed: Japan moest tot overgave worden gedwongen om de oorlog snel te beëindigen en op die manier Amerikaanse levens te sparen. Een kernproef was inmiddels met succes uitgevoerd onder leiding van Oppenheimer, een bevestiging dat een snelle route bestond naar de overwinning op Japan zonder invasie en dus zonder een groot Amerikaans dodental. Samengevat: 3 steden, 3 bombardementen, meer dan 300.000 slachtoffers.
In zijn analyse over de voorbereiding van de inzet van atoomwapens toont Richard Overy de competitie binnen de Amerikaanse legerleiding en de bestuurlijke administratie om de effectieve leiding over de uitvoering van het atoomprogramma te verwerven. Uiteindelijk blijft het helemaal niet duidelijk wie het fiat heeft gegeven tot het bombarderen van Hiroshima en Nagasaki. Het lijkt eerder alsof een plan werd gestart waarbij de ene stap de volgende inleidde, tot een haast onvermijdelijk eindresultaat waarbij president Truman eerder naïeve toeschouwer is geweest.
Bijna een derde van het boek is gewijd aan de capitulatie van Japan. Terecht, voor een aandachtig lezer is dit een zeer verrijkende brok geschiedenis die een relativerende aanvulling betekent op het oorlogsgeweld dat deels uit cultureel onbegrip op de spits werd gedreven.
Als afsluiter van dit boeiend verhaal citeer ik graag de auteur: “Groter inzicht in de oorzaken van de stapsgewijze geweldsescalatie binnen de strategie in 1945 en in de onwikkeling van een relatieve moraal die een legitimering mogelijk maakte van de gevoerde meedogenloze totale oorlog, kan zonder twijfel een belangrijke bijdrage leveren aan het voorkomen van een herhaling ervan.”
Een wrede oorlogsstrategie die steden en burgers viseerde in Dresden, Londen, Tokio, Hiroshima, Nagasaki… werd sinds het midden van vorige eeuw acceptabel. “Vandaag door sommigen als militair noodzakelijk gezien, door anderen als oorlogsmisdaden erkend maar ongestraft gebleven”.
Zonder ophouden: Gaza, Oekraïne…
Johan Van den Heuvel
Meer van Johan Van den Heuvel
Zonder ophouden: Gaza, Oekraïne…
Johan Van den Heuvel
