Francis Fukuyama
Fons Mariën
Non-fictie
  • 4542 keer bekeken
  • minuten leestijd
  • Reacties

Waardering

27 augustus 2019 Identiteit. Waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek
"Wir sind das Volk!" werd er al gescandeerd in Duitse straten. Een uiting van een identiteitsgevoel, dat hier tegenover anderen wordt gesteld die dus blijkbaar niet tot het volk behoren. Een nationalisme dat dus exclusief werkt. Maar nationalisme is niet de enige uiting van identiteitsgevoel. Uit het recente boek van Francis Fukuyama (een vertaling van het Engelse origineel uit 2018) blijkt dat er veel facetten zijn aan het begrip identiteit.
De auteur begint bij het dominante economische denken dat de mens vooral ziet als een redelijk wezen, dat keuzes maakt in zijn eigen belang. Maar dit beeld is te beperkend en te eenzijdig. Fukuyama gaat terug tot Socrates om het begrip thymos te introduceren als deel van de psyche. Hij vertaalt het als karakter, in die thymos schuilt ook de hunkering naar erkenning van de waardigheid. Ressentiment is juist de wrok om het gebrek aan erkenning. Fukuyama noemt thymos de zetel van de huidige identiteitspolitiek. Want niet alleen individuen streven naar erkenning, maar ook groepen. Die groepen kunnen worden gevormd rond etnie, natie, taal, godsdienst. Maar evenzeer vragen subgroepen die gemarginaliseerd zijn of werden om erkenning: vrouwen, zwarten, immigranten, de LGTB-gemeenschap. Terwijl het begrip identiteitspolitiek vaak wordt geassocieerd met de politieke rechterzijde, is het veeleer links dat begaan is met de identiteit van dergelijk subgroepen in de samenleving.
Fukuyama richt zijn blik vooreerst op de filosofische wortels van identiteit en op de historische evolutie: sinds de Franse Revolutie zijn mensen geen onderdanen meer maar burgers, de ontwikkeling van de liberale democratie leidde naar een erkenning van de waardigheid van alle burgers in een land. Maar sinds die Franse Revolutie was er in de negentiende eeuw volgens Fukuyama een ontwikkeling in twee verschillende vormen van identiteitspolitiek: enerzijds de stroming die erkenning van de waardigheid van individuen eist (in een liberale democratie), anderzijds de erkenning van de waardigheid van bevolkingsgroepen. De verbinding van het individu aan een sociale groep vormt de basis voor het nationalisme. Maar die verbinding kan er ook zijn op basis van religie, zoals bij het islamisme. "Het zijn allebei uitingen van een verborgen of onderdrukte groepsidentiteit die publieke erkenning nastreeft", schrijft Fukuyama in dit verband.
De auteur gaat ook dieper in op hedendaagse kwesties in verband met identiteitspolitiek. Zo schrijft hij uitgebreid over de huidige linkse identiteitspolitiek die gericht is op subgroepen. Hij ziet een evolutie: waar vroeger gemarginaliseerde groepen vroegen om erkenning als gelijke, begonnen ze de voorbije decennia veel meer op te komen voor een aparte identiteit voor de leden van de groep en voor erkenning van het specifieke anders-zijn. De subjectieve beleving komt hier centraal te staan. Uiteindelijk leidt dat tot exclusiviteit zoals in: alleen zwarten begrijpen de ervaring van het zwart-zijn, zogenaamde 'witte' mensen worden uitgesloten uit de beleving. Ook in het multiculturalisme vinden we de linkse identiteitspolitiek terug. Ter linkerzijde groeit de idee van een cultureel pluralisme dat gericht is op het doorbreken van de hegemonie van de westerse cultuur en waarden. Deze linkse identiteitspolitiek gaat samen met een politieke correctheid waartegen de rechterzijde dan weer sterk in verzet is gekomen. Waarna de auteur dieper ingaat op de gevaarlijke tendensen in de rechtse identiteitspolitiek (ondermeer wanneer die zich rond ras groepeert). Hij ziet in de verenging van zowel de linkse als de rechtse identiteitsbeleving "een bedreiging voor de mogelijkheid tot communicatie en collectieve actie". Hij is ervan overtuigd dat nationalismen niet exclusief hoeven te zijn, maar dat "nationale identiteiten kunnen opgebouwd worden rond liberale en democratische politieke waarden".
Het boek van Fukuyama is heel veelzijdig en behelst meer thema's dan in deze bespreking aan bod kunnen komen. Hij bespreekt grondig de filosofische en historische wortels van de identiteitskwestie en gaat dieper in op hedendaagse kwesties zoals multiculturalisme en diversiteit versus de rechtse identiteitsbeleving. Ook geografisch is dit boek heel verscheiden: hij schrijft evenzeer over de Verenigde Staten en over de EU en individuele Europese landen, als over de Arabische Lente en het Rusland van Poetin. De auteur heeft het in dit boek over een hele waaier van kwesties die verband houden met identiteitspolitiek en doet dat met een grondigheid en een diepgang die weinigen hem zullen nadoen.
Francis Fukuyama
Fons Mariën
Non-fictie
Fons Mariën is auteur van 'Ik ben geen witte man. Over racisme en woke-activisme', uitgave in de reeks Kwintessens-cahiers.
_Fons Mariën Auteur
Meer van Fons Mariën

_Van zelfde auteur

_Nieuwste recensies

Bekijk alle nieuwe recensies