24 november 2025
Het gezicht van de oorlog
Martha Gellhorn (1908-1998) is een Amerikaanse schrijfster en ze is onder meer bekend van haar oorlogsreportages, in 1959 gebundeld in ‘The Face of War’. Dat boek kende verschillende edities en werd nu in het Nederlands heruitgebracht. In deze uitgave met een woord vooraf door Geert Mak.
Ik kwam op het spoor van haar na mijn lectuur van De slag van Arturo Barea (dat ik hier ook besproken heb), over de Spaanse burgeroorlog. Na dat boek las ik Hotel Florida van Amanda Vaill, dat eveneens over de Spaanse burgeroorlog gaat en waarin Arturo Barea en zijn vriendin personages zijn. Andere personages van dit waar gebeurde verhaal zijn enkele journalisten en schrijvers, waaronder Ernest Hemingway en Martha Gellhorn. Zij brachten verslag uit van de belegering van Madrid en vormden al gauw een koppel. Ze huwden in 1940, maar het huwelijk strandde al in 1945. Martha Gellhorn zou na de Spaanse burgeroorlog nog oorlogen verslaan en groeide uit tot een van de belangrijkste oorlogscorrespondenten van de twintigste eeuw. Ze bracht verslag uit van de Tweede Wereldoorlog, de oorlog in Indonesië, de Vietnamoorlog en bleef actief tot in de jaren tachtig.
In 1959 werden een aantal van haar reportages gebundeld in het boek The Face of War, dat in het Nederlands werd heruitgebracht door Atlas Contact. Dit bevat reportages van 1937 tot 1946. De vroegste reportages in dit boek gaan inderdaad over de Spaanse burgeroorlog en meer bepaald over de situatie in Madrid dat belegerd werd door de Franco-troepen.
De hoofdmoot van deze bundel gaat over Wereldoorlog II. Ze reist uiteraard mee met de westerse geallieerde troepen die tegen het nazisme streden en Europa wilden bevrijden. We zien haar in Italië bij het oprukken tegen de Duitsers. Bij de landing in Normandië vinden we haar terug op een hospitaalschip in het Kanaal, dat de vele gewonden probeert op te vangen. Verder gaat ze mee in een bommenwerper boven Duitsland en legt ze ook getuigenis af van het Ardennenoffensief. Ze volgt de geallieerde troepen die in Duitsland oprukken tegen een vijand die eigenlijk verslagen is maar niet wil capituleren.
Ze stelt vast dat de meeste Duitsers in bevrijd gebied niet het nazisme steunden, volgens hun eigen zeggen. Plots zijn er geen nazi’s meer, hebben ze velen joden of communisten geholpen. In bevrijd gebied doen de meeste burgers zich als onschuldig voor.
Een van de meest indringende reportages betreft de bevrijding van het concentratiekamp van Dachau, waar ze de gruwelijke realiteit van de Duitse kampen met eigen ogen ziet. Ze legt daar duidelijk getuigenis van af.
Na deze hoofdmoot over Wereldoorlog II volgt nog een reportage vanuit Java, waar een van de eerste oorlogen tegen de kolonisatoren (hier Nederlanders) plaats vindt. Verder volgt nog een verslag over het Neurenberg-proces en een internationale vredesconferentie in Parijs van net na de oorlog.
Doorheen deze reportages maken we kennis met een zeer moedige vrouw, die zo dicht mogelijk bij de strijd wil zijn. Ze neemt deel aan de vele harde situaties en heeft geen bevoorrechte positie. Ook heeft ze veel aandacht voor mensen, zowel de strijders als burgers die getroffen worden door het oorlogsgeweld.
In geen geval gaat het hier om de actualiteit, maar het is zinvol om deze oude reportages opnieuw te lezen. Je maakt als lezer kennis met het gezicht van de oorlog.
Fons Mariën
