25 november 2025
Angstaanjagend normaal - over oorlogsmisdadigers, genocideplegers en terroristen
Dit dikke boek is geen plezier om te lezen, maar het opent de ogen voor de wreedheden, die mensen elkaar al eeuwen aandoen. We zouden het allemaal moeten lezen, maar vooral toch rechters, politici en iedereen met macht over andere mensen.
Waarom moeten we lezen over oorlogsmisdadigers, genocideplegers en terroristen? Wel, omdat ze zo angstaanjagend normaal zijn! Het is een waarschuwing. “Het gaat over jou en mij”, schrijft Smeulers in haar inleiding. “Het boek verschaft inzicht in de trends en ontwikkelingen die we nu zien en helpt te verklaren waarom deze zo gevaarlijk zijn… sterke mannen… Donald Trump… machtigste man van de wereld… failliet van de democratie… opkomst van techbedrijven”.
Wat je leest maakt je niet vrolijk: wij worden niet als goed of slecht geboren, maar we kunnen wel moordenaars of folteraars worden! Het is duidelijk dat zowat iedereen in bepaalde omstandigheden een bevel zal opvolgen, al voelt hij of zij zich er slecht bij. Om het geweten te sussen, zoekt men een verontschuldiging bij een ideologie of een reden die gelegitimeerd lijkt en uiteindelijk ziet men zichzelf niet als dader, maar als slachtoffer. “Het geloof in je eigen morele zuiverheid kan verhinderen dat je verschrikkelijke misdaden als zodanig herkent.” Voor de daders is het geloof in een wij (goed) en zij (slecht) belangrijk, zoals Patrick Loobuyck dat helder uiteenzet in zijn boek In de ban van WIJ en ZIJ.
Elk hoofdstuk gaat over een bepaald type dader, te beginnen met de destructieve leider. Adolf Hitler, Jozef Stalin, Mao Zedong, Pol Pot, Idi Amin en Saddam Hoessein, zijn maar een paar van de vele dictators uit de geschiedenis. Ze kunnen narcisten zijn, zoals Trump, of zelfs psychopathische kenmerken hebben (Hitler) of machiavellistische. Ze zijn zelden compleet mentaal gestoord.
Hoofdstuk twee gaat over fanatici, zij die radicale en extremistische ideeën hebben en verspreiden, waarvan Osama Bin Laden een goed voorbeeld is. Carrièremakers, toegewijde onderdanen, professionals, soldaten van God, en nog acht andere types passeren het onderzoek. Allemaal zijn het normale mensen (echte zwakzinnigen worden niet meegerekend door Smeulers) die een reden hebben of er één uitvinden om de medemens geweld aan te doen.
Herhaling van kenmerken is niet te vermijden. De auteur duikt in de geschiedenis, maar spreekt ook met getuigen van geweld, daders én slachtoffers. Het boek is opgedragen aan Chris Atkinson en ene Mohamedou Ould Slahi, die 14 jaar ten onrechte vastzat in Guantánamo Bay, waar hij op vreselijke wijze gefolterd werd. Hij schreef daarover een boek: ‘Guantánamo Diary’, dat verfilmd werd onder de titel The Mauritanian. Hij is een van de weinigen die erin slaagt de vicieuze cirkel van haat en geweld te doorbreken.
De lezer waarschuwen, dat is het voornaamste doel van dit lijvige boek, dat steunt op dertig jaar onderzoek. Het geeft inzicht in de oorlogen in Oekraïne, Soedan en Gaza, in het succes van mensen als Trump en Poetin, of het voortbestaan van een gevangenenkamp als Guantánamo Bay. De aanval van Hamas op 7 oktober… wie zijn die daders, wat drijft hen tot het plegen van hun gruwelijke daden?
Het is absoluut geen prettige lectuur, maar je wordt er wijzer van, omdat het een antwoord probeert te geven op de vraag: wat kunnen we doen om herhaling van massaal geweld te voorkomen?
Dit boek is een Nederlandse versie, geschreven voor een breder publiek dan Perpetrators of mass atrocities – terribly and terrifyingly normal?. Het is ingekort en geactualiseerd. Ook de lijst met geraadpleegde literatuur is ingekort. De wetenschappelijke versie is nog altijd beschikbaar.
Alette Smeulers is hoogleraar internationale criminologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Ze wordt gezien als een van de grondleggers van de supranationale criminologie, de criminologie van de internationale misdrijven. Ze geeft lezingen over oorlogsmisdadigers, genocide en over meerdere onderwerpen die in dit boek onderzocht worden, zoals hoe ‘gewone’ mensen daders kunnen worden van extreem geweld.
Gerda Sterk
