4 december 2025
HET GEZICHT VAN DE OORLOG 1937-1946
Martha Gellhorn (1908-1998) was een Amerikaanse schrijfster en de belangrijkste vrouwelijke oorlogscorrespondente van de vorige eeuw. Zij versloeg tal van grote conflicten vanaf de Spaanse burgeroorlog, waar zij samen met haar latere echtgenoot Ernest Hemingway heen reisde, tot de oorlog in Vietnam en de revoluties in Midden-Amerika.
De Engelstalige editie van The Face of War verscheen in 1959. De eerste Nederlandstalige uitgave dateert van 1989. Er volgde een vierde druk in oktober 2025.
Een vrouwelijke oorlogscorrespondente werd in die tijd niet direct aanvaard. Zo werd haar een officiële accreditatie geweigerd toen zij op D-Day met andere journalisten wenste mee te varen of te vliegen naar Normandië. Het leger wilde geen vrouwen in de buurt hebben. Dit belette haar niet om onmiddellijk na de landing stiekem met een hospitaalschip naar Normandië te varen waar zij ’s nachts in hachelijke omstandigheden meehielp gewonden van de stranden te evacueren.
Zij trotseerde vaak gevaren. In Spanje verbleef zij lange tijd in Madrid dat geteisterd werd door dagelijkse beschietingen en bombardementen. In Finland bezocht zij de loopgraven waar zij de moed, de onwrikbare vastbeslotenheid het land te verdedigen en de organisatie van het kleine Finse leger bewonderde in de confrontatie met het machtige Rusland van Stalin. Onwillekeurig doet dit denken aan het verzet van het Oekraïense volk tegen Poetin. Zij schuwde ook geen risico’s. Zo nam zij gretig de kans waar om mee te vliegen met een nachtvlucht van een gevechtsvliegtuig boven Duitsland.
In alle verslagen komt haar aandacht voor het leven van de gewone frontsoldaat tot uiting. Sommigen, zoals de Poolse soldaten, zijn soms jarenlang zonder nieuws over hun gezin, familie en dierbaren, van wie het bestaan zelf zeer onzeker was. Ook het leven van de gewone mens, de burger achter het front, werd door haar met veel mededogen beschreven. Velen werden voortdurend met bommen bestookt. Zij leefden onder niets ontziende terreur, angst, koude en honger. Ondervoede kinderen in Barcelona en Nijmegen en op zoveel andere plaatsen zouden een volgende lente niet meer halen.
Als zij na de capitulatie in 1945 in Duitsland terecht komt en het concentratiekamp Dachau bezoekt voelt zij naast een verschrikkelijke woede ook intense schaamte, schaamte voor de mensheid en voor de mensen die hun medemensen op de meest schandalige wijze folterden en ombrachten.
Schaamte, maar vooral ook ergernis ten aanzien van de Duitse bevolking. Niemand was een Nazi. Niemand was dit ooit ook eerder geweest. Misschien in het volgende dorp, maar zeker niet in onze stad. Wij waren hier hoofdzakelijk communisten. Wij hebben ook Joden verborgen. Wij hadden niets tegen Joden en konden het altijd goed met hen vinden. Iedereen was het erover eens dat Hitler een monster was. Hoe konden de Duitsers zo hypocriet zijn?
Bij haar terugkeer in Amerika bleek dat haar geboorteland een vreemd land geworden was. De meeste Amerikanen, geïsoleerd in hun veiligheid, waren onwetend van wat een oorlog in eigen land precies betekende. Sinds de Secessieoorlog hadden zij op eigen bodem geen oorlog meer gekend. Hun steden waren nooit gebombardeerd, hun medeburgers nooit gefolterd of willekeurig vermoord. De auteur aardde er niet meer en besloot zich in Groot-Brittannië te vestigen waar zij in Londen in 1998 uit het leven stapte, negentig jaar oud.
Het boek leest als een waarschuwing tegen oorlog. Het ontmaskert holle oorlogspropaganda en hekelt het verhullende taalgebruik van regeringen om hun meest schandelijke daden goed te praten.
De auteur treedt naar voren als een dappere en integere vrouw. Zij kiest de kant van de gewone man en vrouw tegen nietsontziende regeringen en potentaten, waardoor zij al vlug als communiste werd beschouwd.
Ignace Claessens
Dit boek werd eveneens gerecenseerd door Fons Mariën.
