10 december 2025
Manieren van levend zijn
De huidige ecologische crisis is o.m. te wijten aan de wijze waarop we de andere levende wezens waarnemen en begrijpen, of directer gezegd aan het feit dat we ze waarnemen vanuit ons superieur menselijk standpunt en geen moeite doen om hun taal te begrijpen. We zien ze als grondstof of als decor en vergeten dat we ‘samen’ moeten leven.
Alle ‘manieren van levend zijn’ zijn met elkaar verbonden, of het nu gaat over een zoogdier, zoals de wolf, bestuivers, zoals de bijen, de bacteriën die samenwerken met onze spijsvertering, het productievee (zoals Morizot het noemt), de insecten, de planten, de vissen, kortom al het levende waarmee we samenleven op deze aarde. In plaats van de mens als het toppunt van de evolutie te zien, zouden we moeten beseffen dat al dat leven evolutionair toeval is en er binnen een paar miljoen jaar heel anders zal uitzien.
Het menselijk dier ziet zich omringd door ‘aliens’. Omdat hij geen moeite doet om hen te begrijpen en blijft vasthouden aan ‘natuur’ tegen ‘cultuur’, vindt de homo sapiens dat hij het hele ecosysteem aan zich mag onderwerpen en het mag gebruiken, een opvatting die gepromoot wordt door de joods-christelijke godsdiensten. In plaats van ons superieur te voelen, zouden we ons moeten toeleggen op diplomatie tussen al het levende.
Om zijn standpunten te verklaren, neemt Morizot ons mee op nachtelijke tochten met de wolven. Al kan hij - huilend als een wolf - een gesprek met hen aangaan, wat de betekenis van hun antwoorden is, blijft giswerk. Dat zoeken naar betekenis omringt hij met etnische, archeologische, taalkundige, biologische, antropologische, maar vooral met filosofische beschouwingen, die duidelijk maken dat wij door ‘aliens’ omringd zijn, die allemaal bijdragen tot de biodiversiteit die al het levende nodig heeft om te doen waarvoor het ontstaan is: leven en voortplanten!
In zes filosofische novelles benadrukt hij dat wij niet beter of slechter zijn dan de andere levende wezens en dat we beslist onze mentaliteit moeten wijzigen: respect voor al wat leeft, dat is de hoofdzaak als we onszelf niet van deze planeet willen wegvegen. Over het begrip ‘respect’ schrijft vertaler, Ilse Barendregt, in de Annotaties: “Afgestemde blijken van respect is mijn vertaling van ‘égards ajustés’. Een centraal begrip in Morizots filosofie. Het bleek echter lastig om dit steeds op dezelfde manier te vertalen… ‘respect, omzien naar, acht slaan op’… Het begrip heeft bij hem betrekking op een bepaalde, behoedzame omgang met andere levende wezens, die voortvloeit uit het besef dat deze wezens ertoe doen.”
De evolutietheorie is nooit ver weg, dat lees je bijv. in ‘De beloften van een spons’. “We stammen in rechte lijn af van een spons vol zeewater”, waarmee hij onze hang naar zout verklaart en het belang van natrium om onze lichamelijke functies te laten werken. “In plaats van te vragen wie we zijn, laten we onszelf afvragen uit wie we gemaakt zijn.”
Morizots taal is prachtig: zelfs wetenschappelijke inzichten verwoordt hij soms regelrecht poëtisch. Als we met hem door Zuid-Vercors dwalen, de wolven achterna, voelen we de kou, horen we het knisperen van de sneeuw en lezen we: “De skiliftpalen hellen over als het schavot uit een barbaars verleden, of de totems van een vergeten cultus. Het gevoel dat je tussen de ‘ruïnes van het kapitalisme’ loopt te speuren.”
Dit is een aanbevolen boek voor iedereen die wil nadenken over de homo sapiens te midden van andere dieren. Waarschuwing: het is niet altijd gemakkelijke lectuur, maar als je enkel de inleiding en het besluit zou lezen, zou dat al volstaan om je kijk te veranderen op al het levende, de manieren waarop die levend zijn en welke houding wij, mensen, zouden moeten aannemen om de aarde voor hen en voor ons leefbaar te houden. En als je nu zou denken dat het boek doemdenken belichaamt en de filosofische overpeinzingen pessimisme uitstralen, dan zal je aangenaam verrast worden. Zie ook het nawoord van Alain Damasio: “Moge dit boek voor u, net als voor mij, een bron van intense blijdschap zijn… Simpelweg een beetje gegroeid te zijn na het lezen van deze pagina’s.”
Gerda Sterk
Baptiste Morizot (1983) is een Franse filosoof. Hij is verbonden aan de universiteit van Aix-Marseille. In zijn werk staat de verwevenheid van de mens met andere levende wezens centraal.
