13 januari 2021
Werk
In zijn inleiding vertrekt de auteur van de bevinding dat werk voor de mens erg belangrijk is. Het bepaalt wie we zijn en het bepaalt onze vooruitzichten. Het dicteert waar en met wie we het grootste deel van onze tijd doorbrengen, geeft ons een gevoel van eigenwaarde, vormt een groot deel van onze normen en waarden en stuurt onze politieke gezindheid.
Het doet dat zelfs zo sterk dat we de loftrompet steken over strebers en afgeven op de luiheid van lijntrekkers.
James Suzman is een Britse antropoloog die jarenlang onderzoek in Afrika gevoerd heeft naar het leven van de laatste jager-verzamelaars en zijn bevindingen beschreven heeft in zijn werk Affluence Without Abundance (2017). Zijn Afrikaanse expertise vormt een rode lijn doorheen zijn werk.
James Suzman is een Britse antropoloog die jarenlang onderzoek in Afrika gevoerd heeft naar het leven van de laatste jager-verzamelaars en zijn bevindingen beschreven heeft in zijn werk Affluence Without Abundance (2017). Zijn Afrikaanse expertise vormt een rode lijn doorheen zijn werk.
De jager-verzamelaars hadden bescheiden behoeften. Ze legden geen voedselvoorraden aan. Ze gingen op zoek naar voedsel wanneer ze honger hadden. Vijftien tot zeventien uur jagen per week volstond om in hun behoeften en in die van een even grote groep niet-productieve afhankelijke groepsleden te voorzien.
Onze manier van werken, behoorlijk verziekt volgens de auteur, is terug te brengen tot de overgang van de jager-verzameling economie naar de landbouw. Door het uitzwermen van de wereldbevolking naar meer noorderse gebieden, waren de bewoners afhankelijk van wisselende klimatologische omstandigheden, wat planning in de voedselvoorziening noodzakelijk maakte. Deze verandering veroorzaakte het ontstaan van landbouw: gewassen werden thans verbouwd en er werd vee geteeld.
Onze manier van werken, behoorlijk verziekt volgens de auteur, is terug te brengen tot de overgang van de jager-verzameling economie naar de landbouw. Door het uitzwermen van de wereldbevolking naar meer noorderse gebieden, waren de bewoners afhankelijk van wisselende klimatologische omstandigheden, wat planning in de voedselvoorziening noodzakelijk maakte. Deze verandering veroorzaakte het ontstaan van landbouw: gewassen werden thans verbouwd en er werd vee geteeld.
Landbouw gaf ook aanleiding tot de creatie van nieuwe beroepen: timmerlieden, smeden, steenhouwers, en later architecten, ingenieurs, ambtenaren, allerhande ordehandhavers… Het leven van de mensen werd meer geregeld, voorspelbaarder, maar volgens Suzman ook gestresster.
We mogen niet blind zijn voor de gevolgen van deze omwenteling. Waar de “primitieve” mens gefocust was op het voldoen van absolute behoeften (voedsel, kledij, warmte), in se eindige behoeften, ontstonden thans ook relatieve behoeften (luxe-goederen, vrijetijdsbesteding, reizen), die oneindig zijn en die de mensen motiveren om steeds meer en steeds harder te werken. Mensen willen tot een hogere klasse behoren, ze investeren steeds meer in consumptiegoederen. Dit leidt tot het fenomeen van de workaholic, die ver af staat van de jagende-verzamelende mens.
We mogen niet blind zijn voor de gevolgen van deze omwenteling. Waar de “primitieve” mens gefocust was op het voldoen van absolute behoeften (voedsel, kledij, warmte), in se eindige behoeften, ontstonden thans ook relatieve behoeften (luxe-goederen, vrijetijdsbesteding, reizen), die oneindig zijn en die de mensen motiveren om steeds meer en steeds harder te werken. Mensen willen tot een hogere klasse behoren, ze investeren steeds meer in consumptiegoederen. Dit leidt tot het fenomeen van de workaholic, die ver af staat van de jagende-verzamelende mens.
De auteur heeft kritiek op de huidige economische ordening. Onze obsessie voor economische groei veroorzaakt een zucht naar steeds maar meer.
Ook de zeepbel van de topmanagers, die zichzelf toptalenten toe-eigenen om hun buitensporige vergoedingen te verantwoorden, wordt doorprikt. Is het aanvaardbaar dat een CEO driehonderd keer het salaris verdient van zijn gemiddelde werknemer, zoals dit in 2015 reeds het geval was? Kan de groeiende inkomensongelijkheid, waarbij de rijkste 1% van de wereldbevolking 45% van de wereldwijde activa bezit, nog langer verantwoord worden?
Ook de zeepbel van de topmanagers, die zichzelf toptalenten toe-eigenen om hun buitensporige vergoedingen te verantwoorden, wordt doorprikt. Is het aanvaardbaar dat een CEO driehonderd keer het salaris verdient van zijn gemiddelde werknemer, zoals dit in 2015 reeds het geval was? Kan de groeiende inkomensongelijkheid, waarbij de rijkste 1% van de wereldbevolking 45% van de wereldwijde activa bezit, nog langer verantwoord worden?
De auteur vraagt zich verder af wat de gevolgen van de voortschrijdende automatisatie op de tewerkstellingsgraad zullen zijn.
Zoveel prangende vragen waar de auteur ook geen direct antwoord op kent. Hij is er echter wel van overtuigd dat de moderne manier van werken niet meer “pakt”. Wat dan precies wél werkt, is evenwel niet onmiddellijk duidelijk.
Zoveel prangende vragen waar de auteur ook geen direct antwoord op kent. Hij is er echter wel van overtuigd dat de moderne manier van werken niet meer “pakt”. Wat dan precies wél werkt, is evenwel niet onmiddellijk duidelijk.
Het boek levert een interessante kijk op de evolutie van de werkzame mens. Van de jager-verzamelaar tot de robot-designer. Het is nuttig stil te staan bij de vraag hoe de arbeidsattitude van de 21ste eeuw doorheen de tijd zo scheef gegroeid is.
Dit is zeker geen gemakkelijk boek. Begrippen zoals de “2de wet van de thermodynamica” of “de wet van entropie”, “fotorespiratie”, “cognitief grammaticavormend apparaat”, “mitochondriaal DNA”, … zijn niet alledaags voor de doorsnee-lezer, van wie dus wel een inspanning gevraagd wordt. Een inspanning die hij zich echter niét zal beklagen.
Meer van Ignace Claessens
Dit is zeker geen gemakkelijk boek. Begrippen zoals de “2de wet van de thermodynamica” of “de wet van entropie”, “fotorespiratie”, “cognitief grammaticavormend apparaat”, “mitochondriaal DNA”, … zijn niet alledaags voor de doorsnee-lezer, van wie dus wel een inspanning gevraagd wordt. Een inspanning die hij zich echter niét zal beklagen.
