14 januari 2021
Herdenken herdacht, een essay om te vergeten
Dit essay, ´Herdenken herdacht, een essay om te vergeten´ van de Nederlandse schrijfster en filosofe Simone van Saarloos werd uitgegeven in de reeks ‘Nieuw Licht’ van uitgeverij Prometheus. In ‘Nieuw Licht’ stellen redacteurs Frank Meester en Coen Simon telkens een vraag aan een denker. Dit keer is de vraag: “Hoe kunnen we vandaag herdenken?”
Volgens hun inleiding gaat het hier niet om individueel herdenken, maar om een handeling die gemeenschappelijkheid nodig heeft - zoals de herdenking van de slachtoffers van WO II (in Nederland op 4 en 5 mei) of de slachtoffers van de ramp met vliegtuig MH17.
Simone van Saarloos heeft een heel eigen kijk op herdenken. Ze vraagt zich evenzeer af wat er niét wordt herdacht, en waarom dat dan zo is, als wat wél wordt herdacht. Ze verzet zich tegen de noties schaarste (“je kunt niet alles herdenken”) en competitie (“sommige verhalen zijn daarom belangrijker dan andere”). Hierover schrijft ze: “Vaak wordt beweerd dat ons geheugen beperkt is en dat we daarom noodzakelijk selectief herdenken. In ´Herdenken herdacht´ wil ik dat weerleggen”. Zo besteedt ze veel aandacht aan het belang van vergeten (dat nodig zou zijn om ‘een nieuw begin’ te creëren), iets dat “kan worden ingezet tegen het heersend bewind”.
Simone van Saarloos heeft een heel eigen kijk op herdenken. Ze vraagt zich evenzeer af wat er niét wordt herdacht, en waarom dat dan zo is, als wat wél wordt herdacht. Ze verzet zich tegen de noties schaarste (“je kunt niet alles herdenken”) en competitie (“sommige verhalen zijn daarom belangrijker dan andere”). Hierover schrijft ze: “Vaak wordt beweerd dat ons geheugen beperkt is en dat we daarom noodzakelijk selectief herdenken. In ´Herdenken herdacht´ wil ik dat weerleggen”. Zo besteedt ze veel aandacht aan het belang van vergeten (dat nodig zou zijn om ‘een nieuw begin’ te creëren), iets dat “kan worden ingezet tegen het heersend bewind”.
In haar essay hanteert ze niet precies omschreven begrippen zoals ‘queer vergeten’ (aanknopend bij de queer theory), ‘wit herdenken’ en ‘heterotijd’. Ze verzet zich tegen “het idee dat een gebeurtenis als een uniek geïsoleerd evenement kan worden gewaardeerd en herdacht”. Hier tegenover pleit zij juist voor een “lichamelijk en dagelijks herdenken”.
Van Saarloos’ betoog blinkt niet echt uit in helderheid. In de kafttekst van dit boek staat: “De jury van de Jan Hanlo Essayprijs: ’Ze verzet zich tegen de rode draad en vindt zo een nieuwe vorm van opiniërend schrijven uit’.” Het is inderdaad moeilijk om de draad van haar betoog te blijven volgen. Van Saarloos schrijft erg associatief en verliest zich geregeld in uitweidingen over kwesties die weinig te maken hebben met het centrale thema. Uitweidingen waarbij ik geregeld een vraagteken in de marge plaatste, wanneer ze het heeft over het geheugen van water, over bomen als getuigen en hun geluiden (hierbij niét verwijzend naar de wind die in de bladeren speelt en zo geluid maakt), over de pil voor vrouwen of over ‘transformatieve rechtvaardigheid’
Van Saarloos’ betoog blinkt niet echt uit in helderheid. In de kafttekst van dit boek staat: “De jury van de Jan Hanlo Essayprijs: ’Ze verzet zich tegen de rode draad en vindt zo een nieuwe vorm van opiniërend schrijven uit’.” Het is inderdaad moeilijk om de draad van haar betoog te blijven volgen. Van Saarloos schrijft erg associatief en verliest zich geregeld in uitweidingen over kwesties die weinig te maken hebben met het centrale thema. Uitweidingen waarbij ik geregeld een vraagteken in de marge plaatste, wanneer ze het heeft over het geheugen van water, over bomen als getuigen en hun geluiden (hierbij niét verwijzend naar de wind die in de bladeren speelt en zo geluid maakt), over de pil voor vrouwen of over ‘transformatieve rechtvaardigheid’
De schrijfster verwijst hier en daar naar Hannah Arendt en Friedrich Nietzsche (er is een korte tekst van deze filosoof over het thema in dit boek opgenomen), maar vooral nog naar talrijke andere, hedendaagse auteurs. Daarbij toont ze duidelijk haar voorkeur voor dié activisten die over ‘witheid’ schrijven, die de geest willen ‘dekoloniseren’, die voornamelijk aandacht besteden aan de trauma’s van zwarte mensen. Simone van Saarloos toont zich met dit essay deelgenoot in een anti-wit-activisme dat in Nederland binnen academische en journalistieke kringen opgeld maakt, en dat in het recente boek ‘Witte schuld’ van Elma Drayer (Atlas Contact, 2019) flink op de korrel wordt genomen. Wat mij betreft is dit echter eerder een ‘essay om te vergeten’, net zoals de ondertitel luidt.
Meer van Fons Mariën
