28 mei 2019
De ecologische voetafdruk: geen absolute maatstaf voor (on)duurzaamheid.
De ecologische voetafdruk is een bekend concept voor het meten van (on)duurzaamheid waarrond ook online heel wat relatief simpele rekenformules bestaan. Het is een erg populair instrument en wordt ook gehanteerd door milieu- en natuurorganisaties en door experts.
Het concept is afkomstig van Matthias Wackernagel, die als voorzitter van Global Footprint Network ruime bekendheid geniet als verdediger van duurzaamheid. Zie voor meer info op de website van de organisatie
Toch valt er heel wat kritiek te formuleren op de voetafdruk-benadering, in hoofdzaak omdat ze alle menselijke activiteit, van handel tot landbouw en energieverbruik, omrekent naar oppervlakte als dé maatstaf om aan te geven of we als persoon of land (natie) niet boven onze ‘ecologische stand’ leven. De ‘earth overshoot day’ is daar een gekende afgeleide van: de dag waarop we – als mensheid in zijn geheel dan – onze limiet bereikt hebben en méér dan één aarde nodig hebben om aan al onze consumptie- en leefbehoeften tegemoet te komen.
Critici zijn er al ruim een decennia en ze zijn vooral te vinden onder de economen en milieuwetenschappers. Milieu-econoom Jeroen van den Bergh, onderzoekshoogleraar aan het Instituut voor Milieuwetenschap en Technologie (Barcelona) en de Vrije Universiteit in Amsterdam, wijst met name op de valse concreetheid ervan – het idee dat het om concreet in plaats van hypothetisch landgebruik gaat – en geeft ook als terechtwijzing dat steden het met deze benadering (onterecht) nooit goed kunnen doen, gezien ze alleen al door de bevolkingsconcentratie op een klein oppervlak niet goed kunnen scoren.
Ook de overwaardering (het te grote belang) die CO2 krijgt in ‘footprint’-benadering, wordt aangehaald als een tekort, bijvoorbeeld door milieuwetenschapper en econoom Nathan Fiala. Bodemerosie bijvoorbeeld wordt genegeerd als factor, en CO2-overproductie dient erin gecompenseerd te worden door bomen te planten, nochtans niet zaligmakend als oplossing. Waarom ook per se álle CO2-uitstoot compenseren, is dit wel nodig? Aan de basis hiervan ligt het idee dat er een ’ecologisch optimum’ bestaat voor onze planeet. Economen als Erwin Bulte en Cornelis van Kooten wezen in 2000 al op het in de voetafdruk genegeerde ‘CO2-fertilisatie-effect’. Alle aannames van een premenselijke ‘optimumtoestand’ zijn in feite persoonlijke keuzes van de bedenkers van het concept.
De Nederlands-Ierse milieu-econoom Richard Tol stipt het absoluut begrip van ‘waarde’ - hier landoppervlak als maat voor alle dingen om te bepalen welke (economische) ruimte mensen hebben -aan als het grondprobleem met de voetafdruk. Een meer relativistische benadering (in verhouding tot andere waarden en goed) geeft een veel correcter beeld van de werkelijkheid.
Bij ons heeft Peter Tom Jones eerder al de kritiek op het concept gepareerd, ondermeer in vergelijking met het concept BNP (Bruto Nationaal Product). Geen enkel concept is perfect, maar ons overconsumptieprobleem is wél reëel, en het gevaar bestaat dat je de problematiek kapot nuanceert door absolute zekerheid te vragen. Deze bestaat niet voor dergelijke complexe vraagstukken.
Bij ons heeft Peter Tom Jones eerder al de kritiek op het concept gepareerd, ondermeer in vergelijking met het concept BNP (Bruto Nationaal Product). Geen enkel concept is perfect, maar ons overconsumptieprobleem is wél reëel, en het gevaar bestaat dat je de problematiek kapot nuanceert door absolute zekerheid te vragen. Deze bestaat niet voor dergelijke complexe vraagstukken.
Het concept ‘ecologische voetafdruk’ is kortom ontworpen om bij te dragen aan een brede bewustwording rond de ecologische crisis, maar dit houdt helaas ook in dat het de nodige methodologische tekortkomingen en simplificaties bevat.
Lees het volledige artikel vanwege Rypke Zeilmaker (eerder ook verschenen in EOS) waarop deze Eco-leestip is gebaseerd op de website van De Groene Rekenkamer
Meer van Sien Simoens