14 mei 2024
Menselijke kracht in de politiek als uitingsvorm van humanisme
Het humanisme focust op de mens, beoogt de ontwikkeling van het menselijk potentieel, gelooft in de capaciteit van mensen om het goede, het ware en het schone te verwezenlijken. Het zoekt een antwoord op vragen als: wie is de mens? Waartoe is hij geroepen? In zijn boek 'Gij zult zijn als de goden. Een radicaal humanistische interpretatie van het oude testament en zijn traditie' betoogt de humanistische psycholoog, socioloog en filosoof Erich Fromm dat het doel van de mens erin gelegen is volkomen mens te worden, dus te worden wat hij of zij in potentie is. De mens is niet voltooid maar dient zijn weg naar verdere vervolmaking nog te gaan. Dit houdt in dat hij zijn menselijke vermogens, in de eerste plaats rede en liefde, ontwikkelt. De mens kan boven zijn ego uitstijgen. Dit is vooral: de hebzucht en angst in zichzelf beheersen. Het ego overstijgen is een transcendente ervaring. De gevangenis van zelfzucht en afzondering wordt verlaten. Door de ontwikkeling van specifieke menselijke eigenschappen als liefde en rede kan de mens weer eenheid met de wereld vinden. Fromm stelt dat de bijbel een zeer fundamentele uitspraak doet over het wezen van de mens, met name dat hij gemaakt is naar Gods beeld. Hij is als God, maar hij is niet God. De mens is ertoe geroepen de belangrijkste karakteristieke eigenschappen van God, zoals gerechtigheid en liefde, te verwerven en in de praktijk te brengen. Het is een boeiende oefening om de inzichten van Fromm en een reeks andere, op menselijke ontwikkeling georiënteerde denkers, te vertalen naar de wereld van de politiek. In mijn recente boek 'Menselijke kracht in de politiek. Naar verdieping, samenwerking en zingeving tijdens democratische besluitvorming' (uitgegeven bij Acco) onderneem ik een poging daartoe.
Vandaag de dag doen niet alleen verkozen politici aan politiek. Via allerlei vormen van burgerparticipatie proberen burgers en organisaties de politieke besluitvorming te beïnvloeden. Politiek zit overal. We doen allemaal aan politiek, minstens krijgen we de gelegenheid daartoe. In dit verkiezingsjaar is dit nog meer dan anders het geval. Tegelijk keren nogal wat burgers zich af van de politiek. Zij wantrouwen politici en politieke partijen, of zijn zelfs van mening dat politieke besluitvorming maar beter kan worden overgelaten aan experts of een sterke leider. In de perceptie van velen worstelt 'de politiek' met een reeks nijpende problemen zoals particratie, polarisatie en machteloosheid om de werkelijke problemen op te lossen waar mensen elke dag tegenaan lopen. Om deze uitdagingen het hoofd te bieden proberen beleidsmakers al jaren te sleutelen aan de werking van de politieke instellingen en de door hen gehanteerde besluitvormingsprocedures. Tot nu toe zonder het verhoopte resultaat. Misschien is de tijd stilaan rijp om heel andere pistes te bewandelen, in de eerste plaats door ons te realiseren dat de kwaliteit van politieke besluitvorming vooral afhangt van de houding en het gedrag van diegenen die eraan deelnemen: politici en burgers. Al in de oudheid bestond het inzicht dat men de innerlijke wereld van de mens niet kan losmaken van zijn praktisch handelen. Wat de mens in de wereld doet, valt niet te scheiden van wie hij van binnen is en wil worden. Wijlen Thich Nhat Hahn, na de Dalai Lama een van de invloedrijkste boeddhisten van de laatste decennia, stelt in zijn boek over burgerschap in wezen hetzelfde: 'Onze zijnskwaliteit is bepalend voor onze kwaliteit van handelen'. Ons politiek handelen – en dat geldt zowel voor burgers al beroepspolitici – heeft dus een voorportaal in onszelf, in onze innerlijke psychologische en morele gesteldheid. Onze percepties, oordelen, emoties en attitudes drukken hun stempel op hoe wij ons gedragen tijdens democratische besluitvormingsprocessen. Om tot echt diepgaande verandering in het politieke gebeuren te komen dienen we niet alleen te sleutelen aan de instellingen, maar ook aan onszelf. Een echte omslag komt ook van binnenuit. In het bijzonder dienen we een aantal neigingen van het ego, zoals hebzucht en hoogmoed, te leren beheersen en beheren. De Franse filosoof Comte-Sponville betoogt dat het ego ons dikwijls verhindert om tot maatschappelijke rechtvaardigheid te komen. En ligt niet daar het uiteindelijke streefdoel van al het politiek handelen?
De mens is geneigd tot het kwade, maar geroepen tot het goede. Hij beschikt over een potentieel aan kwaliteiten zoals liefde, wijsheid, rechtvaardigheid en creativiteit, maar slaagt er niet altijd in om die aan te wenden en te versterken. Dat geldt ook op het vlak van de politiek. Misschien ligt de grootste politieke uitdaging van deze tijd er wel in om het positief potentieel van mensen ook tijdens politieke besluitvorming aan te wenden. Daartoe hebben we drie dingen nodig. Ten eerste een visie waarbij we oog hebben voor de binnenkant van de politiek, in het bijzonder voor het menselijk potentieel en de obstakels die verhinderen dat we dit op een constructieve manier aanwenden. We hebben nood aan een visie waarbij we politiek niet enkel beschouwen als conflict, maar evenzeer als een gebeuren waarin mensen samenwerken om zo een nieuwe werkelijkheid te creëren. Ten tweede kunnen we een beroep gaan doen op inspiratiebronnen zoals de deugdethiek en (wereldse) spiritualiteit. De spiritualiteit van figuren zoals Confucius, de Boeddha en Lao Tse, die niet op het concept van een transcendente God steunen, reikt ons onder de vorm van een ethiek, praktische rituelen en diepgaande inzichten over mens en wereld de nodige handvaten aan om een beroep te doen op positieve menselijke vermogens. Het is hoog tijd om spiritualiteit en politiek te vervlechten met elkaar, al dient dit in een geseculariseerde samenleving vanzelfsprekend gepaard te gaan met de eerbiediging van een reeks basisprincipes zoals de scheiding van kerk en staat. Ten derde kunnen we veel winnen bij het hanteren van besluitvormingsmethodes of het creëren van veilige ruimtes die er op gericht zijn het beste uit mensen te halen. Tot die methodes behoren bijvoorbeeld cirkeldialogen of bepaalde vormen van bemiddeling. Mogelijke veilige ruimtes zijn politieke bezinningskamers waar politici, eventueel samen met burgers, van mens tot mens, op een authentieke en diepgaande wijze, met elkaar in gesprek kunnen gaan, hierbij ondersteund door procesbegeleiders.
'Menselijke kracht in de politiek'
De samenleving staat voor grote problemen, die we net zo goed kunnen zien als kansen voor verandering en verdere menselijke ontwikkeling. Het is aan ons om de uitdagingen aan te gaan, door politiek te bedrijven vanuit het beste wat we te bieden hebben, vanuit onze menselijke kracht.
Menselijke kracht in de politiek van Eric Lancksweerdt is vanaf 20 mei beschikbaar. Pre-order het nu op acco.be. € 23,50 / € 19,97 voor Acco-aandeelhouders.
Meer van Eric Lancksweerdt
Menselijke kracht in de politiek van Eric Lancksweerdt is vanaf 20 mei beschikbaar. Pre-order het nu op acco.be. € 23,50 / € 19,97 voor Acco-aandeelhouders.