20 december 2024
Overbodige luxe en noodzakelijke overpeinzingen
Het artikel ‘Ik heb zin in een bril’ van Sophia De Wolf inspireerde me. Ik kroop meteen in mijn virtuele pen (daarover zo meer). Ze beschrijft mensen die, ondanks perfecte ogen, een bril dragen als modeaccessoire. Dit bracht me aan het denken: hoe vaak maken we zelf overbodige keuzes? En wat drijft ons hiertoe? Ben ik hier zelf ook schuldig aan?
_Een bekentenis
Laten we eerlijk zijn: iedereen heeft zijn eigenaardigheden. Ik neem mezelf als voorbeeld. Ik ben gefascineerd door (zelf) aangepaste mechanische toetsenborden. Nee, nee, niet zomaar een toetsenbord (merk op, ik begin me al te verdedigen) maar volledig naar wens ontworpen exemplaren, tot elk detail toe. Voor de buitenstaander is het wellicht absurd: wie heeft nu écht verschillende toetsenborden nodig? Het is een hobby, een obsessie misschien, maar vooral een luxe.
In eerste instantie begon mijn liefde voor dit soort toetsenborden vanuit een praktische behoefte. Ze typen prettiger, zijn ergonomischer en ik kan functies aanpassen aan mijn noden. Maar eerlijk is eerlijk: deze rationalisaties dekken de lading niet volledig. Eigenlijk zit een groot deel van het plezier hem nu net in de keuzes die je onderweg maakt: welke kleur krijgt de escape-toets, welk symbooltje? Welke keycaps (toetsen) passen het best bij mijn esthetische voorkeuren? Welke shortcuts kan ik erop programmeren? Welk formaat kies ik: 80%, 75%, 70% of het minimalistische 60%? En welke switches zal ik erin steken zodat het geluid en typgevoel me nog beter bevalt? Het proces van ontwerpen, wachten op onderdelen en uiteindelijk assembleren is op zichzelf al de beloning. Het geluid en typgevoel uiteraard ook.
_Wat mijn toetsenborden zeggen over mij
Zoals iemand een mooie vulpen zou koesteren, zo koester ik mijn toetsenborden ... Ow, meervoud? Zucht, ja ik beken dat ik er drie in mijn bezit heb, maar wel allemaal op een andere locatie (en de lezer denkt nu: 'alsof dat een verschil maakt’ ...). Terug naar de vulpen, een instrument dat de schrijfervaring fundamenteel wijzigt, bijna ritueel maakt. Net zoals ik geniet van het zachte klikgeluid van mijn toetsen en switches (want ik heb uitvoerig getest welke zowel aangenaam typen én een aangenaam geluid maken), kunnen liefhebbers van vulpennen hun handschrift met precisie en stijl vormgeven. Misschien geldt dan ook hetzelfde voor de brillen waar Sophia over schreef: wie zegt dat functionaliteit en esthetiek elkaar moeten uitsluiten? Toch blijft de vraag maar door mijn hoofd spoken: is dit alles nodig? Ben je niet te veel aan het rationaliseren en verdedigen? Heb je goede argumenten?
Neem nu de jeans. Ooit ontworpen als robuuste werkkleding, nu een modeartikel dat ver verwijderd is van zijn oorspronkelijke doel. De mode-industrie speelt met de grens tussen functionaliteit en overdaad. Versleten of gescheurde jeans, soms voor absurde prijzen. Ze dienen als symbool van stijl, terwijl die scheuren en versletenheid praktisch weinig toevoegen, en eigenlijk zelfs functionaliteit wegnemen. Maar het geeft het terug in iets anders, de esthetiek. En daar vinden velen voldoening in, denk ik. Net zoals ik dat vind in mijn aangepaste mechanische toetsenborden.
_Genoeg verdediging: waar ligt de grens van overdaad?
Een aangepast mechanisch toetsenbord, een modieuze bril of een designerjeans is moeilijk te rechtvaardigen vanuit puur functioneel oogpunt. Toch leveren deze objecten iets op dat verder gaat dan noodzaak: plezier, identiteit en een gevoel van eigenheid. Maar kan dit een argument zijn om zonder remmen te consumeren?
Vanuit filosofisch perspectief zijn er uiteenlopende inzichten. Consumptie kan gezien worden als een proces dat draait om betekeniscreatie. Kopen is er niet alleen voor gebruik, maar om onszelf te definiëren. Zo zouden mijn toetsenborden iets zeggen over mij (ja, ik hou van vossen, en ik heb een toetsenbord met een vos-thema in mijn bezit), net zoals een opvallende bril dat doet voor een fashionista. Maar men waarschuwt ook: in een wereld waar alles betekenis moet dragen, raken we gevangen in een cyclus van verlangen en teleurstelling. Hoe meer we consumeren, hoe verder de grens van tevredenheid opschuift.
Andere stromingen benadrukken dat genot uit overbodige dingen geen probleem is, zolang we matiging in acht nemen. Een gulden middenweg om balans te zoeken tussen behoefte en overdaad. In dat licht kan mijn toetsenbordliefde niet los worden gezien van mijn werk en hobby’s. Deze bezittingen kunnen ook een vorm van creatieve expressie zijn, wat velen onderstrepen als een krachtig aspect van onze menselijke natuur. Maar de vraag blijft knagen: heb ik echt drie toetsenborden nodig? Of vier? Wanneer wordt het onnodige buitensporig?
Er zijn stromingen die benadrukken dat geluk voortkomt uit eenvoudige genoegens en het vermijden van overbodige verlangens. Vanuit dat perspectief is mijn toetsenbordverzameling misschien een afleiding van wat echt waardevol is. Net zoals een bril met neutrale glazen en een jeans met gaten.
Maar als ik er even bij stilsta, is het voor mij niet per se het toetsenbord. Als ik goed nadenk, doe ik dat met enkele andere intenties: meer ruimte voor typgenot, vlotter typen, en sneller mijn muis kunnen hanteren door in mijn toetsenbord geen 'numpad’ te hebben (ja, een 80% Tenkeyless toetsenbordlayout werkt echt vlotter voor me, of dat maak ik me toch wijs). En ik heb plezier aan het bouwproces, en het creatieve daarin. Maar moeten het er echt drie of vier zijn?
_Noodzaak, genot en zingeving
Overbodige luxe biedt ook stof tot nadenken over de zin ervan. Waarom consumeren we? Voor genot? Status? Creativiteit? In de mode-industrie zien we die vragen in extreme vorm. Neem schoenen: het ene paar loopt lekker, het andere maakt een stijlstatement. Wie meerdere paren heeft, ervaart waarschijnlijk beide motivaties, maar hoeveel paren zijn genoeg?
De paradox is dat we door overdaad vaak minder voldoening ervaren. Een overdaad aan mogelijkheden kan keuzestress veroorzaken en spijt oproepen. Mijn toetsenbordverzameling is daarvan een voorbeeld: elk nieuw ontworpen model heeft de kans om de imperfectie van eerdere keuzes te benadrukken. Voel ik me daar schuldig over? Heb ik spijt?
Maar moet alles dan functioneel of noodzakelijk zijn? Er zijn filosofische tradities die erop wijzen dat schoonheid en plezier een eigen waarde hebben. Het gaat niet altijd om nut, maar om het beleven van het moment. Een modeaccessoire, een vulpen of een toetsenbord kunnen betekenisvol zijn, zolang we ons bewust blijven van onze keuzes. Welnu, mijn keuze voor het 80% formaat was wel degelijk bewust! Ik wou meer ruimte, maar 75% zou niet praktisch zijn want ik hou wel van de sneltoetsen die ik anders zou moeten opgeven. De shortcuts die ik maakte op de F-toetsenrij en dat gevoel van te kunnen zweven op mijn toetsenbord door de switches en keycaps geven me een ergonomisch en relaxed typgevoel. Want, ja, wie wil er nu niet het gevoel hebben dat ze boven hun werk zweven als een soort typ-goeroe? Maar ... ik verlies me weer, en ik wijk af. Want functioneel gezien ben ik nog altijd de persoon die uiteindelijk achter het toetsenbord moet kruipen en typen, om op die manier zin te geven aan dat object, dat toetsenbord ... wat een zwaar lot, nietwaar?
_Bewust zijn tijdens de verleiding
De reclame-industrie speelt handig in op onze menselijke zwaktes: het verlangen naar status, het gevoel erbij te horen, of simpelweg de nieuwsgierigheid naar iets nieuws. Hoe meer we ons bewust zijn van deze mechanismen, hoe beter we kunnen bepalen of een aankoop echt bijdraagt aan ons geluk.
Soms, zoals in mijn geval, is het antwoord 'ja’. Mijn toetsenborden maken mijn werk en hobby’s aangenamer. Maar de reflectie is belangrijk: ik weet dat ze niet noodzakelijk zijn en dat ik grenzen moet trekken. Dat bewustzijn voorkomt dat ik een willoos slachtoffer word van consumptie.
_De grootste onoverbodige luxe is tijd
Overbodige luxe kan plezier geven, maar vraagt om bewuste keuzes. Of het nu gaat om een bril, een jeans of een toetsenbord, de vraag is niet alleen of we het ons kunnen veroorloven, maar ook wat het toevoegt aan ons leven. Filosofen leren ons enerzijds om kritisch na te denken over ons verlangen, maar anderzijds ook wat ons menselijk maakt niet zomaar te weg te duwen, maar te omarmen.
Het is een evenwicht tussen genieten en matigen. Zulke overbodigheden kunnen inspireren, ze kunnen creativiteit losmaken en ons even losrukken uit de sleur van alledag. Maar zonder reflectie riskeren we dat genot ons leven gaat beheersen. Misschien is net dat de grootste luxe die we ons kunnen veroorloven: het vermogen dat ons brein heeft om af en toe stil te staan, en onszelf vragen te stellen. Vragen zoals: is het plezier van het overbodige iets wat ons werkelijk verrijkt? Dat is een oefening die ieder voor zichzelf moet maken. Dankzij Sophia kon ik daarover zelf al even nadenken.
Meer van Yves Schelpe