12 juni 2025
De schim van de champetter: vervreemding, politie en de dood van Fabian in het Elisabethpark
Op 4 juni 2025 kwam de elfjarige Fabian om het leven in het Elisabethpark te Ganshoren, na een aanrijding met een politiewagen. De jongen reed op een elektrische step, een vervoermiddel waarvoor de Belgische wetgeving een minimumleeftijd van zestien jaar vereist (FOD Mobiliteit en Vervoer, 2024). Er volgde, op basis van wat voorlopig werd gerapporteerd, een politie-interventie die escaleerde tot een fatale afloop.
Deze interpretatie van de feiten lijkt bevestigd te worden, en legt een fundamentele structurele breuk bloot: niet enkel een mogelijk falen van individuele politieagenten, maar een mogelijk disfunctioneren van een systeem. Maar welk systeem? De politie? De samenleving? De lokale gemeenschap van burgers ...? Of is het precies een globaal systeem geworden zonder interactie, dat terugvalt op de afstandelijkheid van procedures en regels, en daardoor zijn wezenlijke inbedding in een gemeenschap van mensen uit het oog is verloren?
_Procedure en vervreemding
In de reacties op de casus klonk de meestal genuanceerde stem van criminologe Sofie De Kimpe (VUB), die de tekorten in de opleiding van politieagenten en het gebrek aan opvolging van eerdere aanbevelingen door het Comité P hekelde. Daarnaast wees De Kimpe op het spanningsveld tussen proportionaliteit en effectiviteit bij politieoptreden, waarbij pas achteraf kan worden beoordeeld of een optreden proportioneel was (VRT NWS, 2025).
Deze verwijzing onderstreept het eerste fundamentele probleem: de procedurele logica van het politioneel systeem vervreemdt de politie van de gemeenschap waarin ze net ingebed zou moeten zijn. Wanneer proportionaliteit als abstract principe wordt gehanteerd, los van de context, dan is ze niet langer een moreel kompas, maar een technisch principe dat zijn binding met de werkelijkheid verliest. Voormalig hoofdcommissaris Paul Jacobs boog die vervreemding zelfs om tot een wereldvreemde rechtvaardiging: 'De agent is een jager, geen jachthond.’ (VRT NWS, 2025). Moet er écht in een park op een elfjarig kind 'gejaagd’ worden? Serieus? Hoe kan het zo ver komen?
_De ethische grens: codes en context
Systemen zijn operationeel blind – dat is eigen aan hun vorming en functie (Luhmann, 1995). Zoals elk systeem functioneert de politie volgens een binaire logica. In dit geval: ordehandhaving, gebaseerd op een specifieke code: orde versus wanorde. De vraag wordt dan onontkoombaar: wat ziet zo’n systeem niet met die binaire code?
In het geval van Fabian zagen de betrokken agenten – vermoedelijk – geen kind, geen spelende jongen, geen opgroeiend lid van een gemeenschap. Ze zagen een inbreuk op de orde. De complexiteit van de context – het park, het kind, het sociaal knooppunt – verdween achter de binariteit van de systeemcode. En ja, Rosa (2019) zegt terecht dat ethiek veel meer is dan het volgen van regels en procedures: het is het vermogen om te resoneren – een wederkerige, betekenisvolle afstemming op een situatie. In een sociaal knooppunt, zoals een stadspark, gaat het over intermenselijke nabijheid en pedagogisch meedoen, niet over afstandelijke ordehandhaving.
_De pedagogiek van het park
Een park is een oefenterrein voor samenleven. Het is een plek waar opgroeiende kinderen worden gesocialiseerd. In zo’n context vraagt toezicht veel meer dan correct procedureel handelen: het veronderstelt pedagogische betrokkenheid en sociale verantwoordelijkheid. De politie moet daarin functioneren als een lid van de gemeenschap, niet als een extern controleorgaan.
De jonge Fabian was geen bedreiging, maar een bang kind dat niet vroeg om een interventie, maar om resonantie: aanspreken, uitleggen, wijzen op regels en risico’s, een gesprek met de ouders ... Zelfs een bekeuring zou binnen die resonerende logica gepast zijn. Maar de casus van Fabian toont wat er gebeurt wanneer een procedureel systeem geen onderscheid meer kan maken tussen het bestrijden van criminaliteit en het meebouwen aan een lokale gemeenschap. De gevolgen zijn catastrofaal.
_Van champetter tot systeem zonder gezicht
Lang geleden was de lokale politie – de 'champetter’ – een gekende figuur: sociaal ingebed, herkenbaar, vaak gerespecteerd. Vandaag wordt het politieapparaat steeds vaker beleefd als een extern systeem, functionerend op basis van codes en procedures, zonder herkenning of wederkerigheid. Daardoor dreigt het aan vertrouwen en legitimiteit te verliezen (Bourdieu, 1992; Loader & Walker, 2007).
Wat overblijft is een procedureel vehikel, niet afgestemd op de context of de gemeenschap, waarin morele verantwoordelijkheid verdwijnt in de binaire logica van de uitvoering. De wake voor Fabian werd dan ook meer dan een rouw om een gestorven kind: ze werd een rouw om de vervreemding van systemen die de gemeenschap zouden moeten beschermen.
_Fabian als symptoom van een grotere breuk
De situatie van Fabian wordt zo een schurend voorbeeld van wat er misloopt wanneer systemen zich niet langer laten bijsturen door relationele afstemming met de omgeving waarin ze een functie hebben. Fabian werd niet gezien als kind, maar als iemand die – volgens de procedure – een inbreuk pleegde op de orde. Een systeem dat het kattenkwaad van een elfjarig kind herleidt tot een verstoring van de openbare orde, hanteert een onthecht en wereldvreemd beeld van wat 'orde’ werkelijk betekent. Kattenkwaad staat binnen de orde, niet erbuiten.
_Drie humanistische kanttekeningen bij een systeem in crisis
De trieste casus van Fabian dwingt ons om het functioneren van onze systemen opnieuw te evalueren. Ze wijst op een samenleving die steeds meer handelt volgens abstracte regels, los van concrete plaatsen en menselijke situaties. Daarom drie scherpe humanistische kanttekeningen:
1. Verlies van betekenis. Regels en procedures verliezen hun betekenis op gevaarlijke wijze wanneer ze niet verankerd blijven in de sociale realiteit, waarin mensen op basis van wederzijdse afhankelijkheid en verantwoordelijkheid samenleven.
2. Relationele systemen. We moeten onze systemen relationeel houden. Politieagenten, net als wij allemaal, zijn burgers onder burgers. De opdracht is om – binnen de regels en procedures – steeds te zoeken naar een antwoord dat resoneert met de concrete context. Geen enkele regel kan ons van dat recht of die verantwoordelijkheid ontslaan.
3. Resonantie als ethisch vermogen. Resonantie is veel meer dan een mooi principe: het is het vermogen om geraakt te worden door concrete mensen in concrete situaties, afgestemd te reageren, en zo het systeem menselijk te houden.
1. Verlies van betekenis. Regels en procedures verliezen hun betekenis op gevaarlijke wijze wanneer ze niet verankerd blijven in de sociale realiteit, waarin mensen op basis van wederzijdse afhankelijkheid en verantwoordelijkheid samenleven.
2. Relationele systemen. We moeten onze systemen relationeel houden. Politieagenten, net als wij allemaal, zijn burgers onder burgers. De opdracht is om – binnen de regels en procedures – steeds te zoeken naar een antwoord dat resoneert met de concrete context. Geen enkele regel kan ons van dat recht of die verantwoordelijkheid ontslaan.
3. Resonantie als ethisch vermogen. Resonantie is veel meer dan een mooi principe: het is het vermogen om geraakt te worden door concrete mensen in concrete situaties, afgestemd te reageren, en zo het systeem menselijk te houden.
_Bibliografie
Arendt, H. (1958). The Human Condition. University of Chicago Press.
Bourdieu, P. (1992). Réponses: Pour une anthropologie réflexive. Paris: Seuil.
FOD Mobiliteit en Vervoer. (2024). Elektrische steps: regelgeving in België.
Loader, I., & Walker, N. (2007). Civilizing Security. Cambridge University Press.
Luhmann, N. (1995). Social Systems. Stanford University Press.
Rosa, H. (2019). Resonance: A Sociology of Our Relationship to the World. Polity Press.
VRT NWS. (2025, juni 4). Achtervolging politie leidt tot dodelijke aanrijding van 11-jarige in Brussels park.
VRT NWS. (2025, juni 5). Criminologe VUB over politieachtervolgingen na dood Fabian: 'Opleiding politie moet echt anders'.
Meer van Bart Libbrecht
Bourdieu, P. (1992). Réponses: Pour une anthropologie réflexive. Paris: Seuil.
FOD Mobiliteit en Vervoer. (2024). Elektrische steps: regelgeving in België.
Loader, I., & Walker, N. (2007). Civilizing Security. Cambridge University Press.
Luhmann, N. (1995). Social Systems. Stanford University Press.
Rosa, H. (2019). Resonance: A Sociology of Our Relationship to the World. Polity Press.
VRT NWS. (2025, juni 4). Achtervolging politie leidt tot dodelijke aanrijding van 11-jarige in Brussels park.
VRT NWS. (2025, juni 5). Criminologe VUB over politieachtervolgingen na dood Fabian: 'Opleiding politie moet echt anders'.