1 september 2025
Omdat ze een meisje is
'Nooit ergens alleen rondlopen, zeker niet als het donker is.' 'Steeds op je drankje letten!' 'Als je je trein gemist hebt, een taxi bellen om op je bestemming te raken.' 'Niet te veel drinken, zorg dat je steeds weet wat je doet.'
Deze – en nog veel meer – 'goede raad' speelde herhaaldelijk door mijn gedachten, maar sprak ik niet uit in de dagen voordat mijn dochter op rondreis door Europa vertrok.
Omdat ik wéét dat ze dat allemaal al wel weet. Het is regelmatig een gespreksonderwerp thuis en onder haar vriendinnen.
Omdat ze het kent via de fictieve en vooral niet-fictieve verhalen die haar via de media bereiken.
Maar vooral omdat ik haar niet het gevoel wil geven dat ze minder kan genieten, minder plezier kan hebben, minder zorgeloos of minder vrij kan zijn, omdát ze een meisje is. Het moet dé reis van haar nog jonge leven worden en daar moet ik geen dreigende schaduw over werpen.
Omdat ik wéét dat ze dat allemaal al wel weet. Het is regelmatig een gespreksonderwerp thuis en onder haar vriendinnen.
Omdat ze het kent via de fictieve en vooral niet-fictieve verhalen die haar via de media bereiken.
Maar vooral omdat ik haar niet het gevoel wil geven dat ze minder kan genieten, minder plezier kan hebben, minder zorgeloos of minder vrij kan zijn, omdát ze een meisje is. Het moet dé reis van haar nog jonge leven worden en daar moet ik geen dreigende schaduw over werpen.
En al doe ik het niet, die schaduw is er wel. Bij alle meisjes en vrouwen. Je merkt het aan de oortjes die ze in hebben, niet zozeer om muziek te luisteren, maar om minder aangesproken te worden, om opmerkingen niet te horen. Je merkt het aan het bellen onderweg, niet zozeer omdat ze dringend iets te vertellen hebben, maar om te tonen dat iemand het onmiddellijk zal weten als er iets gebeurt. Je merkt het aan de zware sleutelbos die op een direct bereikbare plaats zit en aan de deodorant, die geen roller, maar steeds een spuitbus is.
_Alle vrouwen
Toen het onderwerp van (seksuele) intimidatie of geweld eens ter sprake kwam onder collega's, bleek dat elke vrouw het al meegemaakt had. Onderzoek uit 2018 en 2021 bij duizenden vrouwen in verschillende landen bevestigt dat gemiddeld 80% van de vrouwen al het slachtoffer waren van seksuele intimidatie in een publieke ruimte.
In het beste geval is de situatie gewoon vervelend, in het ergste geval levensbedreigend of zelfs dodelijk. Omdat vrouwen niet weten waar een ongepaste opmerking op zal uitdraaien, staat het innerlijke alarmsysteem altijd aan. Het begint al voor ze de deur uitgaan. Het proberen verminderen van de risico's, zoals kledij aanpassen en de veiligste route bepalen, ook als dat een serieuze omweg is. 97 procent van de vrouwen jonger dan 34 jaar past deze strategie toe.
Onderweg wordt de omgeving gescand: wie is op straat? Hoe gedragen ze zich? Waar kan ik naartoe als er iets voorvalt?
In het beste geval is de situatie gewoon vervelend, in het ergste geval levensbedreigend of zelfs dodelijk. Omdat vrouwen niet weten waar een ongepaste opmerking op zal uitdraaien, staat het innerlijke alarmsysteem altijd aan. Het begint al voor ze de deur uitgaan. Het proberen verminderen van de risico's, zoals kledij aanpassen en de veiligste route bepalen, ook als dat een serieuze omweg is. 97 procent van de vrouwen jonger dan 34 jaar past deze strategie toe.
Onderweg wordt de omgeving gescand: wie is op straat? Hoe gedragen ze zich? Waar kan ik naartoe als er iets voorvalt?
Hoewel we uit nieuwsberichten en getuigenissen kunnen afleiden dat daders van (seksuele) intimidatie, geweld, aanranding of verkrachting hoofdzakelijk mannen zijn, was het verbazend moeilijk daar duidelijke cijfergegevens over te vinden. Er zijn ofwel vage gegevens (de meerderheid van daders zijn mannen), ofwel komen direct weer percentages over slachtoffers ofwel leidt het naar artikels met als titel 'Ook vrouwen plegen seksueel geweld!' Uiteindelijk vond ik in een voetnoot van één bron dat 2% van de zedendelinquenten vrouwen zijn (merk op: niet geformuleerd als '98% van de daders zijn mannen'). In een onderzoeksrapport van de stad Almere naar straatintimidatie (zonder fysiek geweld) vermeldden de respondenten dat het in 74% van de gevallen ging om één mannelijke dader, in 64% van de gevallen ging het om een groep mannen.
_Niet alle mannen
In online commentaren naar aanleiding van de moord op het 17-jarige Nederlandse meisje Lisa, lees je regelmatig zaken als 'niet alle mannen!' of 'slechts een heel kleine minderheid van mannen doen dit!' Uiteraard, en gelukkig maar! Toch is een minderheid genoeg om bijna alle vrouwen minstens één keer een nare ervaring te bezorgen. Bovendien herkennen mannen in 40 procent van de gevallen niet wanneer een situatie voor een vrouw bedreigend is. Soms hoor je ook argumenten als 'De kans dat je op straat door een onbekende wordt belaagd, verkracht of vermoord is echt ontzettend klein! Misbruik gebeurt meestal door bekenden in de huiselijke sfeer.' Alsof dat een geruststelling is. Meisjes, jullie denken dat je jeugd en jongvolwassenheid risicovol is? Wacht maar tot je gaat samenwonen, dan maak je nog meer kans om het slachtoffer te worden van gendergerelateerd geweld! Eén op drie Belgische vrouwen kreeg ooit te maken met partnergeweld. In ruim 18% van de gevallen ging het daarbij om fysiek/seksueel geweld. Zo miniem is die minderheid dus blijkbaar niet …
Hoe verklaren we dit gedrag van mannen? Zoals zo vaak gaat het om een complex samenspel van zowel nature – de inherent biologische factoren, als nurture – de situationele en opvoedingsfactoren.
Een bekende biologische factor is het hormoon testosteron. Hoewel het ook bij vrouwen aanwezig is, hebben mannen er ongeveer tien keer meer van. Het maakt mannen gemiddeld groter en sterker en minder empathisch. Het testosteronniveau in het lichaam is niet bij alle mannen gelijk en ook niet constant. Het stijgt vanaf de puberteit tot ongeveer vijfentwintig jaar, daarna neemt het af. Een man van vijfenzestig heeft nog 65% van het testosteronniveau dat hij als jongeling had. In het algemeen stijgt het testosteronniveau in situaties waarbij mannen status moeten verwerven of behouden, bijvoorbeeld net voor of tijdens een wedstrijd of wanneer een aantrekkelijke potentiële partner in de buurt is.
Testosteron wordt ook het agressiehormoon genoemd, maar dit geldt niet voor alle mannen en niet in alle omstandigheden. Bij mannen die een dominante of impulsieve persoonlijkheid hebben, zorgt testosteron ervoor dat ze agressiever reageren in situaties waarbij ze geprovoceerd worden, zoals bij ruzie, afwijzing of schending van hun eergevoel, kortom bij een risico op (gepercipieerd) statusverlies. Evolutionair gezien levert een hoge status voor mannen meer overlevings- en voortplantingskansen. Vrouwen met een hoge status komen over als intimiderend, kil en onsympathiek, dus minder aantrekkelijk. Dit kan één van de redenen zijn waarom vrouwen zich onbewust minder assertief gedragen, ook in situaties waarbij dit nuttig zou kunnen zijn, bijvoorbeeld wanneer ze bedreigd worden. Bovendien houdt assertief gedrag ook risico's in. Het kan agressief gedrag uitlokken bij een man die zijn status en dominantie aangevallen weet en tot ernstige fysieke letsels leiden.
Testosteron wordt ook het agressiehormoon genoemd, maar dit geldt niet voor alle mannen en niet in alle omstandigheden. Bij mannen die een dominante of impulsieve persoonlijkheid hebben, zorgt testosteron ervoor dat ze agressiever reageren in situaties waarbij ze geprovoceerd worden, zoals bij ruzie, afwijzing of schending van hun eergevoel, kortom bij een risico op (gepercipieerd) statusverlies. Evolutionair gezien levert een hoge status voor mannen meer overlevings- en voortplantingskansen. Vrouwen met een hoge status komen over als intimiderend, kil en onsympathiek, dus minder aantrekkelijk. Dit kan één van de redenen zijn waarom vrouwen zich onbewust minder assertief gedragen, ook in situaties waarbij dit nuttig zou kunnen zijn, bijvoorbeeld wanneer ze bedreigd worden. Bovendien houdt assertief gedrag ook risico's in. Het kan agressief gedrag uitlokken bij een man die zijn status en dominantie aangevallen weet en tot ernstige fysieke letsels leiden.
Ook de genderschema's van een samenleving, die via de opvoeding en socialisatie aan kinderen worden aangeleerd, beïnvloeden het gedrag van mannen en vrouwen. Uit een studie van de universiteit van Leiden bleek dat jongens vaker fysiek gedisciplineerd worden dan meisjes. Het verhoogt de kans dat deze jongens later meer agressief gedrag vertonen dan jongens die niet fysiek aangepakt werden. Het effect is vooral zichtbaar wanneer ze vaders hebben met traditionele genderopvattingen. Ze moedigen dominantie en assertiviteit bij zonen aan, bij dochters eerder behulpzaamheid, vriendelijkheid en meegaandheid.
Fysieke agressie als manier om met problemen en frustratie om te gaan, wordt meer getolereerd bij jongens. Meisjes wordt aangeleerd dat ze zich best kunnen aanpassen aan de situatie om problemen te vermijden. Het afleren van assertiviteit en het herhaaldelijk ondervinden van de fysieke dominantie van mannen, kan bij vrouwen leiden tot aangeleerde hulpeloosheid. Het gevoel zelf geen invloed te kunnen uitoefenen op een nare situatie. Dit verklaart mogelijk deels waarom zoveel vrouwen zich onveilig en angstig voelen bij straatintimidatie of zelfs gewoon wanneer ze alleen op straat lopen.
Fysieke agressie als manier om met problemen en frustratie om te gaan, wordt meer getolereerd bij jongens. Meisjes wordt aangeleerd dat ze zich best kunnen aanpassen aan de situatie om problemen te vermijden. Het afleren van assertiviteit en het herhaaldelijk ondervinden van de fysieke dominantie van mannen, kan bij vrouwen leiden tot aangeleerde hulpeloosheid. Het gevoel zelf geen invloed te kunnen uitoefenen op een nare situatie. Dit verklaart mogelijk deels waarom zoveel vrouwen zich onveilig en angstig voelen bij straatintimidatie of zelfs gewoon wanneer ze alleen op straat lopen.
Verder komt ook naar voren dat een positieve attitude tegenover 'vijandelijke mannelijkheid' (mannen moeten vrouwen domineren, mannen mogen geweld gebruiken om vrouwen te laten gehoorzamen, mannen zijn waardevoller dan vrouwen) en een negatieve attitude ten opzichte van vrouwen (vrouwen zijn manipulatief, bedriegsters) het risico op geweld tegen vrouwen sterk doet toenemen. Deze attitudes kunnen eigen zijn aan een cultuur, een subcultuur of een individu.
Opvallend en verontrustend is dat jonge mannen nu toleranter zijn voor geweld tegen vrouwen dan oudere mannen. Dat was in 2016 nog andersom, toont een onderzoek van het European Institute for Gender Equality. Ondanks een decennialange trend naar meer feitelijke gendergelijkheid, lijkt de attitude van jongeren minder vrouwvriendelijk te worden. Spelen influencers die de 'manosphere' promoten daarin een rol? Weten jonge mannen hun status bedreigd doordat steeds meer vrouwen een minstens even hoge status bereiken? Meisjes doen het immers beter dan jongens in het (hoger) onderwijs en sinds 2009 zijn er minder vrouwen dan mannen werkloos.
Opvallend en verontrustend is dat jonge mannen nu toleranter zijn voor geweld tegen vrouwen dan oudere mannen. Dat was in 2016 nog andersom, toont een onderzoek van het European Institute for Gender Equality. Ondanks een decennialange trend naar meer feitelijke gendergelijkheid, lijkt de attitude van jongeren minder vrouwvriendelijk te worden. Spelen influencers die de 'manosphere' promoten daarin een rol? Weten jonge mannen hun status bedreigd doordat steeds meer vrouwen een minstens even hoge status bereiken? Meisjes doen het immers beter dan jongens in het (hoger) onderwijs en sinds 2009 zijn er minder vrouwen dan mannen werkloos.
Toch menen heel veel mannen het goed. We kennen jullie: de bezorgde vaders, de fantastische zonen, de schatten van partners en vrienden, de attente neven, de lieve collega's, de sympathieke buren. Jullie spreken zich uit, stellen een voorbeeld, bewaken onze drankjes, komen op een feestje tussen ons en die vervelende gast staan, wandelen mee tot aan de parking of fietsen mee tot aan ons huis. Het wordt geapprecieerd. Maar het maakt ons ook afhankelijk en dus minder vrij. Alsof de tijd van de negentiende-eeuwse chaperonnes is blijven bestaan.
De meeste mannen zouden ook willen dat het anders was, maar weten niet wat ze concreet kunnen doen. Misschien is dit een idee? De genderloonkloof in België bedraagt nog steeds 4,7%. Daarbij is al gecorrigeerd voor functieniveau, sector, leeftijd, ervaring en effectief gewerkte uren. Men schat dat ongeveer de helft van die kloof totaal onverklaarbaar is. Mochten alle mannen nu maandelijks die 2,5% onterechte inkomsten in een hulpfonds doneren, dan kan daarvan een women-only taxidienst gefinancierd worden die vrouwen, waar en wanneer ze maar willen, veilig van en naar hun bestemming brengt. Hoelang die service moet blijven bestaan, hangt dan volledig van die verwerpelijke minderheid af.
De meeste mannen zouden ook willen dat het anders was, maar weten niet wat ze concreet kunnen doen. Misschien is dit een idee? De genderloonkloof in België bedraagt nog steeds 4,7%. Daarbij is al gecorrigeerd voor functieniveau, sector, leeftijd, ervaring en effectief gewerkte uren. Men schat dat ongeveer de helft van die kloof totaal onverklaarbaar is. Mochten alle mannen nu maandelijks die 2,5% onterechte inkomsten in een hulpfonds doneren, dan kan daarvan een women-only taxidienst gefinancierd worden die vrouwen, waar en wanneer ze maar willen, veilig van en naar hun bestemming brengt. Hoelang die service moet blijven bestaan, hangt dan volledig van die verwerpelijke minderheid af.
Uiteraard zijn daarmee niet alle risico's van de baan. Je kan een accident krijgen, maar Louise wordt niet aangereden omdát ze een meisje is. Je kan van de trap vallen, maar Anna valt niet omdát ze een meisje is. Je kan uitglijden over natte tramsporen, maar Meryem schuift niet uit omdát ze een meisje is.
Lisa werd achtervolgd en vermoord omdát ze een meisje is. Ze kwam nooit thuis, omdát ze een meisje was …
Meer van Nele Strynckx
Lisa werd achtervolgd en vermoord omdát ze een meisje is. Ze kwam nooit thuis, omdát ze een meisje was …