Nu we ook met enkele niet nader genoemde medewerkers van het Humanistisch Verbond de pensioendatum (verlengd uiteraard, want niemand wil bij ons stoppen met werken) naderbij zien komen, vonden we het een goed idee om toch eens kritisch (zo zijn wij, dat weet u) na te denken over de uitdagingen die ons (uiteindelijk met z’n allen) te wachten staan en ook om te onderzoeken of daar mogelijk antwoorden en oplossingen voor te vinden zijn. Help uzelf, zo helpt u … de mensheid, u kent dat gevleugelde humanistische spreekwoord.

Dames en heren, er is (zoals altijd) goed nieuws en slecht nieuws. Het goede nieuws is dat we met z’n allen ouder worden, het eeuwige leven wenkt. Het slechte nieuws is dat we met z’n allen ouder worden, want dat eeuwige leven brengt zo zijn ongemakken met zich mee. En die ongemakken zijn lang niet alleen te wijten aan gezondheids- en aanverwante problemen waarmee ouder worden nu eenmaal onvermijdelijk gepaard gaat, maar ze zijn misschien (of nee, met zekerheid) vooral te wijten aan het vaak ontstellende gebrek aan begrip, empathie, inlevingsvermogen, en waarom het niet benoemen, respect van de samenleving en de manier waarop die georganiseerd wordt voor onze niet meer zo jonge burgers – die op diverse wijzen gedegradeerd worden van ‘citoyens’ tot ‘expendables’ – u kent het denigrerende Engelse begrip.
En, voor alle duidelijkheid, die veelvuldige uitdagingen waarover we het vandaag zullen hebben, die hebben ook niet alleen betrekking op die oudere generatie, maar evenzeer op de generatie daaropvolgend: die wordt immers niet zelden gesandwicht tussen de zorg (in heel brede zin) voor hun ouders op leeftijd én de zorg voor hun kinderen en/of kleinkinderen, wat wel eens voor de nodige stress en/of uitputting zorgt, te meer omdat we vandaag verondersteld worden te werken tot we zelf de poorten van het wzc aan de einder zien opduiken – het wzc, dat weet u, is de hedendaagse versie van het beruchte inferno van de Italiaanse dichter Dante, inferno waarin men aan de ingang de volgende warme welkomstwoorden kon lezen: ‘Laat varen alle hoop gij die hier binnentreedt’. Maar daarover zo meteen meer.

We hebben vandaag voor u een aantal onderwerpen geselecteerd, maar we ondervonden daarbij eerlijk gezegd toch wel enige keuzestress, precies omdat er zich zovele en zulke diverse uitdagingen en problematieken aandienen. We hebben dus, en dat is het goede nieuws (maar dus eigenlijk ook het slechte), we hebben dus inspiratie en materiaal voor nog vele gelijkaardige symposia en we ontmoeten u dus met veel plezier volgend jaar opnieuw. Maar, om het meteen op anekdotische wijze een beetje concreter te maken, geef ik u als smaakmaker enkele voorbeelden, geput uit mijn eigen ervaring als, welja, lid van die net genoemde sandwichgeneratie.

Mijn vader had het laatste jaar van zijn leven, als weduwnaar, het grote voorrecht om die poort van het danteske wzc-inferno te mogen binnentreden, in volle coronatijd bovendien, u begrijpt dat ik bij deze mededeling spontaan de neiging heb om een lofprijzing genre hosannah in excelsis deo aan te heffen. Een christelijke lofzang die zeker op zijn plaats is omdat in het betreffende wzc – nochtans een levensbeschouwelijk neutraal OCMW-oord, daar ging ik toch abusievelijk van uit – omdat dus in het betreffende wzc in de inkomsthal een meer dan levensgroot Christoforus-glasraam stond – Christoforus, dat weet u, is die heilige die de kleine Christus op zijn schouders een rivier over droeg. Een mooi beeld weliswaar, zij het dat er beter een afbeelding had gestaan van de Trojaanse held Aeneas die bij zijn vlucht uit het verwoeste en brandende Troje zijn oude vader Anchises op zijn schouders de stad uitdroeg, veel toepasselijker als u het mij vraagt.

De mobiliteit van mijn vader was op korte tijd snel verslechterd, waardoor ik tijdens de periodes dat de goelagkapo’s het toelieten, met mijn vader in een niet al te comfortabele geleende rolstoel gezeten de ruime buurt rondom het kamp verkende. Ik kan u met de hand op het hart verzekeren dat het hindernissenparcours van het legendarische ‘Spel zonder grenzen’-programma van lang geleden, of de ‘12 werken van Hercules’ of de ’10 werken van Asterix’ in het niets verbleekten bij de inspanningen die ik bij die ritjes moest leveren om mijn vader na een uur zwoegen weer min of meer heelhuids zij het volledig gemasseerd en door elkaar geschud weer in het strafkamp af te leveren. Ongelijke voetpaden, verhoogde bermen, grondwerken, boomwortels, omleidingen, onneembare trappen, putten en gaten in de weg, u noemt het, het was er. Aan de hoeveelheden trappist die na de wandeling mijn inspanningen moesten verzachten – in de periodes dat het coronacafetaria toch nog eens geopend was weliswaar – heb ik zovele jaren later nog altijd een vervette lever overgehouden. Mobiliteit dus, een van de 70 plagen van Egypte waar je als oudere burger mee geconfronteerd wordt: de bus of de trein nemen (als je al aan een ticket geraakt, zie hieronder), de bankautomaat bereiken (op, regelgeving, maximum 5 km, begin er maar eens aan met de rollator), het toiletbezoek in het gemiddelde café of restaurant, altijd op een andere verdieping uiteraard (in de cafés op de Groenplaats in Antwerpen moet je Tarzan-kwaliteiten hebben om je via een aan de muur bevestigde liaan op een smalle middeleeuwse trap naar boven of beneden te hijsen), enz. 

Maar dat is allemaal klein bier vergeleken met dé plaag van vandaag (niet alleen voor senioren trouwens): de Digitalisering dames en heren (hoofdletter D), de heilige koe gekweekt door de techgiganten waarvoor de hele aardbol zich heden ten dage gewillig prosterneert. De heiligverklaring van de smartphone, het internet, de QR-code, de vermaledijde apps, AI en dies meer ten spijt, is die digitalisering niets minder dan de doos van Pandora van de 21ste eeuw, met dien verstande dat de hoop volgens de overlevering achtergebleven in die doos na de ontsnapping van alle kwalen van de wereld, dat die hoop anno 2025 ook haar biezen gepakt heeft, je zou voor minder. In de jaren voorafgaand aan de omineuze opname van mijn vader in het kamp, ging ik na het overlijden van mijn moeder zowat iedere week bij hem langs, in de serviceflat waar hij al een tijdje verbleef, eerst samen met zijn echtgenote, nadien alleen (die serviceflat was het voorgeborgte van de uiteindelijke bestemming). Mijn vader had een laptop en een gsm, nadien ook een smartphone, en omdat hij toch nog een beetje bij wilde blijven deed hij aanhoudend verwoede pogingen om met mijn deskundige hulp (sic) de werking van al die ondingen ten minste een klein beetje onder de knie te krijgen. Of het aan mijn pedagogische kwaliteiten lag, aan zijn stilaan wat afnemende cognitieve scherpte of aan de intrinsieke weerstand of ondoorgrondelijkheid van de toestellen in kwestie: het was vechten tegen de bierkaai. Het grote voordeel was natuurlijk dat ik iedere week een gespreksonderwerp had, met name de snelgids (snel als kleine retorische overdrijving) van telefoon en computer, telkens dezelfde weliswaar. Enfin, het resultaat was meestal toch dat hij diezelfde dag toch wel even op het internet geraakte en dat hij een telefoontje kon plegen – smartphone basic dus. Dat was meer dan vijf jaar geleden.

Maar vandaag dames en heren, vandaag kan een mens doodeenvoudig niet meer functioneren in deze samenleving zonder smartphone of zonder in meer dan beperkte mate digitaal geletterd te zijn. Hoeveel brieven heeft u de voorbije jaren niet gekregen (nu ja brieven, wellicht e-mails, sms’jes of iets van die orde) van diverse diensten, instellingen, overheden etc., met de gekende aanhef: ‘Om u beter te dienen enz.’. Als u zoiets ontvangt, dan weet u hoe laat het is: om u beter te dienen, schaffen we onze dienstverlening af, zijn we permanent gesloten of onbereikbaar, en mag u het gewoon allemaal zelf doen. Help uzelf, zo helpt u … de mensheid, u kent het gevleugelde humanistische spreekwoord. Zelf doen, mét uw smartphone vanzelfsprekend, want anders lukt het niet. In de kerken – dat heb ik me natuurlijk laten vertellen, want ik frequenteer die niet zo vaak – in de kerken is naar ik heb vernomen de gekruisigde achter het altaar inmiddels vervangen door een levensgrote QR-code – in kruisvorm. Zoals alles vervangen is door een QR-code.
U wilt een menu raadplegen of iets bestellen op restaurant? QR. U wilt betalen? QR. U wilt informatie over een schilderij in het museum? QR. U wilt de bijsluiter lezen bij een medicijn? QR. U wilt een treinticket kopen? QR of in het beste geval gewoon internet want om u beter te dienen zijn de loketten in stationshallen vandaag onroerend erfgoed geworden. U wilt een kwitantie van een parkeerticket? QR (ik heb inmiddels al twee kwitanties gerateerd omdat dat met een nieuw state-of-the-art toestel in de Lamotparking in Mechelen natuurlijk niet lukte). Zal wel aan mij liggen uiteraard. U wilt een ticket kopen voor een zwembeurt? Ik heb dat onlangs geprobeerd in een zwembad in Mechelen en dat was zo ingewikkeld (met eerst het online reserveren van onbegrijpelijke tijdsslots, online een ticket kopen, digitaal ticket dan ter plekke laten valideren met de smartphone en dan een fysiek ticketje uit een machine halen en dat ticketje dan inscannen om binnen te geraken …), dat was dus zo ingewikkeld dat de procedure zelfs nog amper kan reconstrueren en dat ik voortaan maar in de Zenne ga zwemmen. Er waren opvallend weinig senioren in dat zwembad trouwens … U wilt de handleiding lezen bij uw smartphone? QR. Euh … ja, dat wordt wel moeilijk zonder handleiding. En zelfs: u wilt zich inschrijven voor een activiteit van het Humanistisch Verbond? QR natuurlijk. Wij zijn mee! Maar, in onze goedertierendheid kunt u ook nog altijd gewoon bellen naar ons onvolprezen secretariaat – en u krijgt zowaar geen chatbot maar een mens van vlees en bloed aan de lijn! Zeg nu zelf, waar vindt u dat nog?

Dames en heren, alle gekheid op een stokje, ik heb hier nu eventjes anekdotisch en met wat retorische hyperbolen ingezoomd op twee toch niet onbelangrijke thema’s, mobiliteit en digitalisering, maar ik kan gerust nog enkele uren doorgaan vrees ik, wat ik uiteraard niet zal doen, maak u geen zorgen. Maar als je er een klein beetje dichterbij staat of op een of andere manier geconfronteerd wordt met problematieken waar oudere mensen tegenaan botsen, dan maak je je soms wel eens de bedenking dat het beleid alleen maar uitgedokterd wordt door blijkbaar veel te jonge mensen die ofwel geen benul hebben van, ofwel geen begrip hebben voor, of, waarschijnlijker, allebei, voor hun medeburgers op leeftijd. En let wel, ouder worden is zeker niet uitsluitend kommer en kwel, wel integendeel (dat hoort u straks ook nog wel van de vrolijke grijze puber Jean Paul Van Bendegem), maar de randvoorwaarden zijn in veel gevallen echt helemaal niet oké, en dat wordt er naar mijn gevoel ook niet beter op én met de toenemende vergrijzing waarover iedereen altijd de mond vol heeft zullen ook hoe langer hoe meer burgers met deze uitdagingen te maken krijgen.

Daarom willen wij met PlusKracht, met het Humanistisch Verbond met onze Grijze Geuzen en met onze partners voor deze bekommernissen meer aandacht vragen. Het was deze week Ouderenweek trouwens en met name de Ouderenraad waarvan de voorzitter hier straks ook het woord zal nemen heeft met een grote sensibiliseringscampagne terecht de steeds maar afnemende publieke dienstverlening – zowel kwalitatief als kwantitatief – voor oudere mensen aan de kaak gesteld.

Misschien dames en heren, moeten we met z’n allen, u en wij, maar wat ‘activistischer’ worden, om dat lelijke en stilaan in diskrediet geraakte woord te gebruiken. Er was ooit eens, herinner ik mij, een politieke partij WOW, Waardig Ouder Worden. Met de almaar groter wordende doelgroep van senioren zou een nieuwe partij wel eens het verschil kunnen maken. En misschien moet er ook wel een Ouderenraadvanstate komen, een nieuw juridisch orgaan dat alle nieuwe wetten toetst aan de impact ervan op onze oudere medeburgers. Of misschien moeten we gewoon de Benidorm Bastards terug naar Antwerpen halen om hier de boel eens flink op stelten te zetten: oud, grijs en puber, u hoort er straks meer over.

In ieder geval: ik dank u van harte voor uw komst, in naam van ons allemaal en vooraleer we echt van start gaan geef ik graag nog even het woord aan Corinne Assenheimer, consulent op rust (zo noemen ze dat dan, maar dat is relatief natuurlijk, grijs en puber weet u wel, ‘oud’ laat ik in haar geval maar eventjes vallen), consulent op rust dus van de SMB, de Stuurgroep Morele Bijstand, een lidvereniging ook van deMens.nu, zoals het Humanistisch Verbond, lidvereniging die niet-confessionele dienstverlening verzorgt in zorginstellingen.

Ik dank u.