In de Oud-Griekse kunst was naaktheid, inclusief publieke vertoning van de accuraat uitgehouwen genitaliën, erg gebruikelijk. Deze traditie werd sans gêne verdergezet in de Oud-Romeinse kunst. De Romeinen werden traditioneel geïnspireerd door Griekse kunst en de oude marmeren sculpturen stelden zeer vaak naakte lichamen voor, wat eer en deugd vertegenwoordigde. De naakte idolen symboliseerden puurheid en schoonheid.

Vanaf 1530, meer bepaald met de contrareformatie, en zeker vanaf het Concilie van Trente (1545-1563) kwam er een reactie op vrijheden en vermeende excessen uit de renaissance. Dat leidde ertoe dat een aantal kunstwerken, vooral in kerken of openbare plaatsen, werden aangepast om de zogenaamde overvloed aan naaktheid te verminderen. Zo baarde het Concilie van Trente de Vijgenbladcampagne, en één van de beroemdste voorbeelden van deze (re)tour au puritanisme is de saga rond Michelangelo’s wereldberoemde fresco Het Laatste Oordeel in de Sixtijnse Kapel. De kunstenaar werd door paus Julius II gedwongen om de religieuze figuren opnieuw te schilderen en hun naaktheid te bedekken. Regelrechte censuur. Voor vrijstaande beelden werkte dit niet goed, en er werden zelfs gesneden of gegoten vijgenbladeren toegevoegd, zoals met de gipsen kopie van Michelangelo's David in het Victoriaanse Londen.

Het vijgenblad werd door de eeuwen heen gebruikt om letterlijk het fysieke te verbergen, maar heeft tevens een figuurlijke functie. Meer bepaald wordt het vaak metaforisch gebruikt om zaken te verbergen waarvoor men zich (ook figuurlijk) schaamt.

L'histoire se répète? U kunt het deze veelvuldig-aan-dezelfde-figuurlijke-steen-stotende dierensoort nauwelijks kwalijk nemen, maar het lijkt me duidelijk dat we opnieuw naar een retour au puritanisme afglijden. En dat het vijgenblad terug floreert.

En dan heb ik het niet enkel over de Noord-Amerikaanse/Angelsaksische drang naar moralisering (uw schrijvende dienaar heeft meer dan een jaar in de VS gewoond, en dan nog in the Deep South aka the Bible Belt, fantastische ervaring overigens, maar het puritanisme was alom tegenwoordig). Hierbij denk ik onmiddellijk aan één van de eerste beleidsdaden van het ministerie van Justitie in het kabinet van George W. Bush van januari 2001 tot en met december 2006. Daar werd in 2002 de beslissing genomen om 8000 dollar uit te geven aan het verhullen, met doeken, van de borsten van Vrouwe Justitia in het Capitool.  Officieel om 'esthetische redenen', in werkelijkheid omdat de borsten aanstootgevend waren.

Blijkbaar komt deze drang naar fysieke (en daarmee onlosmakelijk verbonden geestelijke) behoudsgezindheid redelijk recent de Atlantische plas overwaaien, en steekt ze ook hier haar conservatieve neus aan het (tijdens de jaren '60 – fel bevochten – geopende) venster. Ik bespaar u de discussies aangaande het niet naakt willen douchen – pre-COVID-19 – in het voetbalteam van mijn negenjarige zoon, waarbij enkel een douche wordt genomen als het in zwem- of onderbroek kan. Meerdere ouders goochelen dan met het 'smartphone-argument', wat doelt op het feit dat er wel wat 'bezwarend' beeldmateriaal op het internet kan terecht komen. Dit smartphone-argument snijdt echter geen hout, aangezien mijn zoon noch enige voetbalkompaan over een gsm beschikt. Zijn er dan andere redenen? Sommige ouders (waaronder ook niet-gelovigen) stellen zonder verpinken dat de aanwezigheid van kinderen die de islam als levensbeschouwelijke leidraad nemen, de rest van de kinderen verplicht om hiervoor respect te tonen en dus niet naakt mogen douchen. Als we deze redenering volgen, worden nieuwe moraliserende regels en normen zonder schroom opgelegd in een maatschappij die zich niet zonder slag of stoot vrijvocht. Een vorm van sociale druk en peer pressure die typerend lijkt voor de meest assertieve godsdienst van dit moment. Politieke correctheid is daarbij haar objectieve bondgenoot. Men kan zich afvragen of deze drang om elke vierkante millimeter huid (van vooral vrouwen – maar dus ook mannen/kinderen) te bedekken, niet sluipend doorsijpelt in andere gelederen van onze zelfverklaarde vrijgevochten maatschappij? En ook dat gebeurt. Denk maar aan de discussie/agressie omtrent de eis op vrouwelijke gynaecologen. Je kunt je terecht afvragen of die 'visuele nicotine' waarmee vrouwelijk naakt blijkbaar wordt vereenzelvigd, en de krampachtige drang tot absolute bedekking daarvan, niet opnieuw pathologisch fetisjistische vormen begint aan te nemen? Ik schrijf bewust 'niet opnieuw'. Want andere religies zijn/waren minstens in hetzelfde bedje ziek. Zo maakte zuster Adelinde mijn vader in het eerste studiejaar van de strenge lagere school waar hij in de jaren '50 op de schoolbanken zat, niet enkel wegwijs in het leren lezen en schrijven, maar predikte ze tevens dat het ten strengste verboden was om naakt een bad te nemen. Men diende onder alle omstandigheden een onderbroek aan te houden. Die christelijk geïnspireerde alles bedekkende trend werd steevast verdergezet in het college. Daar was het de studenten ten strengste verboden om gemengde zwembaden te bezoeken, zelfs tijdens de zomer.

Ik hoor u denken: 'Tja, dat was meer dan 50 jaar geleden …', en 'uiteraard koppelen de abrahamitische godsdiensten elke millimeter onbedekte huid aan seksualiteit omdat ze daar pathologisch door zijn geobsedeerd'. Klopt, maar … De door miljoenen mensen gebruikte sociale media zoals Instagram en Facebook hanteren steevast nipple- en andere gat(en)bedekkende policies om toch maar te vermijden dat er 1 mm onbedekte, niet te vertonen huid in de virtuele wereld zou worden bekeken. (Extreem) geweld en uiteraard bakken fake news die de wereld op zijn kop zetten en de feiten geweld aan doen, kunnen zonder enig probleem. Maar ho ho ho, de beter gevormde borst, bil of fullfront dient angstvallig te worden gecensureerd of de apocalyps staat voor de deur.
Verdiep u, wat het argument van 50 jaar geleden betreft, maar even in de Urk-gemeenschap in (het oh zo vrije) Nederland. Dit uiterst conservatieve en godvrezende dorp, waar verschillende malen per dag wordt gebeden (geen probleem mee) en er geen enkel hotel is waardoor vreemdelingen wat beter op afstand worden gehouden (groot probleem mee), ligt op amper twee uur rijden van Antwerpen. De bevolkingstoename in Urk (dat het epicentrum is in de Nederlandse Bible Belt met ruim 300 000 bewoners) is niet zo verwonderlijk. De gemiddelde leeftijd van 50% van de momenteel 21 135 bewoners van Urk is jonger dan 24. Als u dacht dat deze op zichzelf en de heimat terugplooiende stromingen voorbehouden waren aan de ver-van-uw-en-mijn-bed scepter zwaaiende Bolsonaro's, Trumps, Erdogans, Orbans en Brexiteers van deze wereld, vrees ik dat u het (op korte termijn alleszins) mis heeft.
Een laatste voorbeeld. Enkele jaren geleden (dus zeker geen 50), tijdens een skivakantie met verschillende koppels, was er een toenmalig bevriend (en nochtans zichzelf als progressief bestempelend) koppel dat uitermate in shock was als de andere vakantiegangers en ikzelf 's avonds naakt een sauna namen. En we daarna in adamskostuum de sauna uit en de sneeuw in trippelden. Opmerkingen als, nu een geuzennaam overigens, 'vies Erikske', waren niet uit de lucht gegrepen ten aanzien van die 'bloterikken'. Het koppel veroordeelde zichzelf, mijns inziens redelijk flagellantisch, tot een avondlijk opsluiten in hun kamer tot deze verderfelijke praktijken niet meer waarneembaar waren door de grote vensters van de skichalet.

De bekrompenheid ten aanzien van naaktheid is slechts een klein teken aan de wand. Ondanks mijn overtuiging dat deze 'kramp' slechts tijdelijk is – daarover hieronder meer – is ze toch niet te verwaarlozen. Die opstekende preutsheid is te koppelen aan de huidige mondiaal waarneembare terugtrekkende trends à la Brexit, Trump, Bolsonaro, Erdogan, Orban, Vlaams Belang en vele anderen. Deze drukken internationale vrijheid en vrijhandel grijnzend de kop in, en zijn op zijn minst afkerig van (expliciete) naaktheid, unless you can grab'm by the pussy (dit laatste alsof het een meubel betreft). Daartegenover staat dat internationale openheid historisch net steeds garant stond voor een verfrissende wind en bloei qua cultuur, voorspoed, wetenschappelijke/sociale vooruitgang, algemeen welzijn en, niet onbelangrijk, (expliciete) kunst en tolerantie.

Misschien is mijn discours u te pessimistisch of te doemdenkend? Dat kan. Maar misschien ook helemaal niet. Er is altijd nood aan zelfreflectie en nuancering. Wat deze zelfreflectie betreft, vraag ik uiteraard geenszins dat iedereen maar naakt moet rondlopen en (daar) geen schaamtegevoel (over) moet hebben. Dat is iets wat ieder voor zich beslist, individueel zelfbeschikkingsrecht weet u wel, en vanzelfsprekend binnen het wettelijke kader en de geldende normen en waarden. Zoals ik een aantal jaren geleden zelf besliste om, na een beklimming en afdaling van Alpe d'Huez met de fiets, bij het omkleden aan de auto's, het naakt op een lopen te zetten. De ganse parking rond in het Franse bergdorp. Tot grote hilariteit van mijn fietsmakkers en een in een geparkeerde wagen instappende dame, maar evenwel tot grote ergernis van de echtgenoot van laatstgenoemde dame en een aantal andere parkeerders. Wat de nuancering betreft, dient elke situatie mijns inziens ook met de nodige zin voor humanisme bekeken te worden. Zo kan ik uiteraard begrijpen dat het uitermate shockerend moet zijn voor een uit Afghanistan, Syrië of Irak gevluchte dame om hier een gynaecologisch onderzoek te ondergaan, uitgevoerd door een mannelijke arts. Dat is verre van evident, zeker als je bent opgegroeid met ultaconservatieve gewoontes (en veel misogyne straffen). Daar kun je niet anders dan begrip voor opbrengen. Maar hier is uiteraard ook evolutie nodig en voortschrijdend inzicht, ook en net omdat onze uitstekende gezondheidszorg zo onder druk staat.

Maar laat ons niet teveel doemdenken. Het is ontegensprekelijk en feitelijk aangetoond dat de wereld er inderdaad een pak beter op geworden is. Alle beschikbare objectiveerbare data wijzen er immers op dat we in geen betere tijd kunnen leven dan nu. Er was immers nog nooit zo weinig armoede, zo weinig geweld, er waren nog nooit zoveel medische ontwikkelingen en er werd nog nooit zoveel vooruitgang gecreëerd als nu. Dit is accuraat en met hard en duidelijk cijfermateriaal aangetoond door onder andere Steven Pinker, Hans Rosling en Maarten Boudry.
Maar Pinker stelt tevens dat we niet naïef mogen zijn over het begin van aantasten van de basisidealen en Verlichtingswaarden die net aan de grondslag liggen van deze (humanitaire) vooruitgang. Die waarden moeten misschien wel wat worden afgestoft en geherwaardeerd, maar niet worden weggevaagd of aangetast zoals je nu her en der ziet. Misschien worden die idealen wel door velen, al dan niet onbewust, als vanzelfsprekend beschouwd. Maar als de takken waarop je in alle vrijheid zit te schommelen stilletjes worden afgezaagd (door op zichzelf terugplooiende trends en moralistisch zwaaiende, intolerante vingertjes), val je vroeg of laat toch naar beneden.

Op langere termijn kunnen we optimistisch zijn. Ik kijk daarvoor naar onze eigen regionale geschiedenis. Zij die 150 jaar geleden voorspeld zouden hebben dat het voornamelijk agrarisch ingestelde en oerconservatieve Vlaanderen zich zou ontwikkelen tot een van de meest progressieve regio's ter wereld waar abortus, euthanasie, homohuwelijk, kunstmatige inseminatie en andere progressieve ontwikkelingen door de overgrote meerderheid van de bevolking zou zijn omarmd, zou compleet gek verklaard zijn. Maar net omdat we, en zelfs op relatief korte termijn, deze morele vooruitgang konden bereiken, die grotendeels gestoeld is op vrijdenken en humanistisch medeleven met de medemens, kan een gezonde, kritische en openstaande geest net helpen om die retour au puritanisme – die veel verdere gevolgen kan hebben op het vlak van (internationale) vrijhandel, tolerantie, openheid, culturele en sociale ontwikkeling – te ontmaskeren en te stoppen. Er is geen doemdenken nodig, het is zeker niet te laat, maar mijn vrijzinnig-humanistische radar staat aan, en u en ik wensen uiteraard geen (vrijzinnig-humanistische) vijgen na Pasen. The time to react is now. En laat die vijgenbladeren maar achterwege. Ik red het wel zonder.