19 maart 2021
In de soep. Een reflectie over honden. En over mensen.
Wanneer een hond in elkaar krimpt bij elke auto die voorbijrijdt, dan geven wij daar een connotatie aan: hij is bang van auto's. De manier waarop we daarmee omgaan, doet soms denken aan hoe we over mensen met angsten dachten in de jaren zestig. Toen analyseerden we dat nog erg freudiaans, wisten we bijna zeker dat de oorzaak in het onderbewustzijn lag. Volgens de psychoanalyse waren daar dingen terechtgekomen uit je vroege jeugd die jouw brein een stukje slecht deden voelen.
Eind jaren zeventig vond de arts en endocrinoloog Hans Selye dat we wel konden blijven filosoferen over dat onderbewustzijn, maar misschien was het ook boeiend om te bekijken wat er fysiek gebeurde bij stress.
Hartslag, ademhaling, zweten, trillen, opgezette pupillen … Hij wou angstgevoelens meten en daarna op zoek gaan naar manieren om die waarden om te keren. Zou je angst kunnen afleren? Zo groeide het idee dat je angstgevoelens kon uitdoven door blootstelling. Als je elke dag naar het dak van je appartementsgebouw klom en daar elke keer iets langer bleef, kon je uiteindelijk je hoogtevrees overwinnen. Ook dat is iets wat vandaag nog leeft, ook als we nadenken over honden met angst. Maar deze aanpak houdt geen rekening met hoe de persoon of de hond zich voelt. En is het daarna dan ook echt over? Je kunt iemands reactiepatroon wel veranderen, maar heb je het probleem daarmee opgelost?
Er is een strekking die zegt van niet. Een heel leuk boek is The Synaptic Self: How Our Brains Become Who We Are van Joseph LeDoux, een neuropsychiater uit New York.
Volgens hem moeten we stoppen met in de hersenen zones te zoeken waar angst zit, of woede, liefde of schrik. In plaats daarvan kun je hersenen vergelijken met soep: je kunt ervan uitgaan dat emoties een conglomeraat zijn van allemaal niet-emotionele dingen, wat je waarneemt, wat je weet, wat je denkt … Jouw zintuigen processen dat allemaal in je hersenen en daar kan een emotie uitkomen die voor iedereen anders is. Het is zoals met soep, schrijft LeDoux: met alleen een stuk prei heb je nog geen soep. Voeg wat kippenbouillon toe en je gaat al richting kippensoep. Doe daar veel curry bij en je krijgt weer een heel andere smaak. Of vervang die curry door erg veel zout en je soep is misschien niet meer te eten. Om soep te maken, heb je verschillende ingrediënten nodig en als je daar een paar cruciale aspecten van verandert, krijg je iets totaal anders. Ook belangrijk is de container, hoe groot de pot is waarin je de soep kunt maken: hoe groot is de working memory van je hersenen, de capaciteit die je hersenen kunnen gebruiken om mee te werken?
Stel dat je naar muziek luistert die je mooi vindt. Dat betekent niet dat er op dat moment een afgelijnd deel in jouw hersenen volop actief is dat maakt dat jij kunt genieten. Je bent eerder verschillende dingen aan het processen: de input (je hoort iets), je herinneringen (heb je iets op deze of gelijkaardige muziek beleefd?) … En daar houdt het zo ongeveer bij op als jij op dat moment languit in de zetel ligt te luisteren naar je favoriete plaat. Maar stel dat je net thuis bent na een lange werkdag, je hebt al een week geen boodschappen gedaan, er is niets meer in huis, je hebt de laatste tijd erg weinig gegeten en alle winkels zijn dicht. Dan kan de muziek nog zo mooi zijn, je gaat de circuits in je hersenen voluit gebruiken om op een stukje chocolade te focussen. Je schakelt over op een overlevingsstrategie.
De hersenen werken met een soort circuits, verbindingen met snijpunten. De circuits werken samen en controleren elkaar ook. Vergelijk het met het luchtverkeer. Als de grote luchthavens goed draaien, loopt alles vlot. Maar als het vliegverkeer tussen Londen en Parijs verstoord is, dan zal hier en daar op z'n minst iets haperen. Er kunnen verschillende oorzaken zijn voor de storing: de lijn zelf is gesloten, de piloten staken, er is een technisch probleem op een van de luchthavens … Dat kan allemaal ook gebeuren in de hersenen, zowel bij mensen als bij honden.
_Honden met een hoekje af
Niemand is perfect, jijzelf niet en wellicht ook jouw hond niet. Maar het zijn de imperfecties die ons maken tot wie we zijn.
Al die studies die aantonen hoe slim honden zijn, dragen niet altijd bij tot hun welzijn. We leggen hen daarmee vooral verschrikkelijk op de rooster. Stel dat jouw hond dat niet allemaal kan, heb je dan een domme hond? Of is hij juist beter in andere dingen, die niet in die studies onderzocht zijn? Het hangt ook allemaal af van je perspectief. In vergelijking met wolven hebben honden een absolute meerwaarde voor de mens, ze vervullen heel veel rollen voor ons. Maar bekijk je het vanuit boeddhistisch oogpunt, dan is een hond net zoveel waard als een rups.
Zijn we normatief? Gaan we alles een norm geven en is de ene dan minder waard dan de andere? Dan vind ik het veel belangrijker om te beseffen dat iedereen anders is. En in elke relatie ben je minstens met twee: je hond en jij, of het hele gezin.
In mijn praktijk als dierenarts gedragsspecialist zie ik elke dag de buitenbeentjes. De honden die het moeilijk hebben. Het zijn geen ideale honden, maar net dat maakt hen zo boeiend. Ik mag elke dag aan mensen laten zien hoe ze met hun dier kunnen leven. Soms hoort daar een stuk aanvaarding bij. Zoals met zoveel belangrijke zaken in ons leven.
Meer van Tiny De Keuster