9 augustus 2021
Segregatie
Op mijn artikelenreeks ontving ik een merkwaardige reactie. Iemand die in dezelfde straat woont als ik, was het niet opgevallen dat er in Gent sprake was van segregatie tussen de onderscheiden bevolkingsgroepen. Die uitspraak verbaasde me, temeer omdat hij uit de mond van een hoogleraar komt, weliswaar op rust. Als die man de deur uitstapt, gaat hij kennelijk nooit in oostelijke richting, waar zich op amper 450 meter afstand van hem twee concentratiewijken bevinden; hij kijkt dus steevast de andere kant uit, naar het centrum.
Maar op die manier bewijst hij dat er wel degelijk onderscheiden leefwerelden te vinden zijn. Hij illustreert de aanwezigheid van parallelle samenlevingen die naast elkaar bestaan, zonder raakvlakken te vertonen, en die elkaar niet (meer) nodig hebben. Er wonen dus mensen die er zich in hun eigen stad niet van bewust zijn dat andere cultuurgemeenschappen in bepaalde wijken samenklitten.
Een verstrooide professor? Wereldvreemd? Gebrek aan sociale betrokkenheid? Ik heb mijn twijfels of zijn houding – geen notie nemen van de ander – op termijn tot een wenselijker resultaat zal leiden dan de angst die ik dan weer bij sommige patiënten van me mocht noteren. Ik denk met name aan een hoofdverpleegster uit een woonzorgcentrum. Wanneer zij terug naar huis keert, maakt zij een omweg, een grote omcirkeling rond de concentratiewijk, omdat zij er met haar auto niet doorheen durft te rijden. En neen, zij is nooit iets tegengekomen, zegt ze. "Nóg niet."
Zonet heeft Pieter-Paul Verhaeghe, professor aan de VUB, de resultaten bekendgemaakt van de praktijktests die hij onder andere in opdracht van de stad Gent uitvoerde.
Hij stelde vast dat discriminatie bij het verhuren van huizen vaker gebeurde in steden en gemeenten waar blanke en gekleurde mensen gescheiden van elkaar leven. Wie een Arabische of Turkse naam draagt, wordt door een makelaar afgeleid naar een concentratiewijk en minder snel uitgenodigd voor een buurt die bekendstaat als 'autochtoon'. Verhaeghe merkte zeer duidelijk op dat de discriminatie afneemt naarmate de bevolkingssamenstelling van een stad of gemeente meer divers is. Hij zoekt de verklaring hiervoor in de zogenaamde contacttheorie van Gordon Allport: de angst voor de ander zou verminderen, naarmate men elkaar vaker ontmoet en naarmate de aard van deze contacten minder vluchtig is.
Rond deze theorie deed Joke Lannoye in 2009 onderzoek voor haar masterproef psychologie aan de UGent.
Zij kwam tot de conclusie dat niet het áántal ontmoetingen met een andere bevolkingsgroep de racistische vooroordelen weet terug te dringen, wél de kwaliteit van deze contacten. Gelijkaardige bevindingen publiceerden in 2018 drie Nederlandse sociologen, Katerina Manevska, Peter Achterberg en Dick Houtman.
Onder mensen met interetnische vriendschappen mogen dan wel minder vooroordelen leven, toch meenden zij dat je daar niet zomaar uit kan besluiten dat de contacttheorie klopt. Zij noteerden weliswaar dat ontmoetingen met andere bevolkingsgroepen kunnen leiden tot het terugdringen van de vooroordelen, maar dit kennelijk enkel bij mensen die positief ingesteld zijn ten aanzien van diversiteit. Wie daarentegen afwijzend staat tegen een raciale mix, zal zich na een dergelijk treffen alleen maar bevestigd zien in zijn negatieve mening en houding.
Etnisch onderscheid tussen mensen, zoals ik in mijn huisartsenpraktijk mocht vaststellen, vertaalt zich vaak ook in een klassenverschil. Nieuwkomers hebben niet altijd dezelfde status en/of scholing als de groep in wiens midden zij komen wonen. Dit kan tot botsingen leiden. Lawaaihinder, waarover net zo goed een Arabier zijn beklag bij zijn buren doet. Verschil in dagindeling: sommige culturen leven meer 's nachts, wanneer anderen juist willen slapen. Er bestaat het probleem van het zwerfvuil; de Gentse straatveegacties getuigen dat dit niet te onderschatten valt.
Dit laatste probleem vormt misschien ook een illustratie van hoe de financiële draagkracht al evenzeer een kloof tussen de diverse leefwerelden aanbrengt. Als je verneemt dat vluchtelingen zonder bestaanszekerheid uitgebuit worden en moeten werken aan 3 tot 5 euro per uur … Dan behoort het allicht niet tot hun prioriteit 11 tot 18 euro neer te tellen voor vuilniszakken van de stad.
Die financiële scheidingslijn tussen de etnieën is trouwens pas echt tot me doorgedrongen toen ik eens een voorschrift opstelde en zei dat de medicatie goedkoop was. "Slechts 6 euro, Simona." Maar haar repliek resoneert nog altijd in mijn hoofd, ondanks de vele jaren die ondertussen verstreken zijn: "Vindt ú dat weinig, dokter?" Opeens realiseerde ik mij pas echt wat een afstand er bestond tussen onze twee werelden, ik voelde lijfelijk hoe vreselijk sommige mensen moeten krabbelen om gewoon rond te kunnen komen.
Bob Cools, de oud-burgemeester van Antwerpen, legt de vinger op de wonde en schiet in 2016 het rapport af van Paula D'Hondt, die tussen 1989 en 1993 koninklijk commissaris voor het Migrantenbeleid was. Zij zag alle heil voor het oplossen van racisme (en het opwerpen van een dam tegen extreemrechts) in het doorvoeren van de sociale mix. Volgens Cools echter heeft de implementatie van deze mix net voor het tegenovergestelde effect gezorgd, namelijk dat de problemen in de woonblokken van de sociale huisvesting nog vele malen erger werden.
In datzelfde interview met Joël De Ceulaer zegt hij verder:
"Als mensen met verschillende leefstijlen met elkaar samenwonen, creëert dat spanningen en ruzies. Sociale mix wakkerde het vuur alleen maar aan. Mensen voelden zich vervreemd, ze hadden geen greep meer op hun omgeving."
Je moet met andere woorden rekening houden met het verschil in leefstijl bij het opzetten van sociale huisvesting. Er bestaan nu eenmaal mensen die rustig willen resideren – gepensioneerden bijvoorbeeld – en islamieten die liefst dicht in elkaars omgeving verblijven. Ook zijn er jongeren te vinden die er geen graten in zien om naast een Afrikaan te wonen. En die laatste vaststelling ziet Cools als een hoopvol teken.
Toch heeft Antwerpen een kapitale fout gemaakt volgens Orhan Agirdag, prof sociologie aan de KU Leuven, omdat de stad de verschillende bevolkingsgroepen gewoon at random over de wooneenheden heeft gespreid; er lag met andere woorden geen planning aan de basis. Vandaar dat Agirdag betwijfelt of deze de facto segregatie, zoals Cools die voorstaat, dan echt zoveel verkieslijker is. Een sociale mix maakt wel degelijk kans op slagen als ze niet willekeurig gebeurt, maar aan een reeks voorwaarden voldoet. Zo moeten de mensen die je samenbrengt een gelijke status hebben, gemeenschappelijke doeleinden nastreven en samenwerken zonder rivaliteit; en dit dient gereguleerd te worden van bovenaf.
Een historisch voorbeeld dat samenleven van verschillende gemeenschappen wel degelijk kans op slagen maakt, vindt Agirdag in de Limburgse mijnstakingen. Er was sprake van relatieve gelijke status tussen immigranten en autochtonen – in de mijnen waren alle arbeiders zwart. Er was sprake van samenwerking tussen de onderscheiden groepen, noodzakelijk om daarbeneden in de ondergrond te overleven. En ten slotte was er sprake van gemeenschappelijke doeleinden, te weten de stakingsacties tegen de sluiting van de mijnen.
Op die manier ben ik terug bij 'af', terug bij Solidariteit met je buren is van alle tijden, mijn bijdrage van 7 juli waarmee ik deze tiendelige artikelenreeks begon.
In 1966 was te Genk iedereen – of men nu arbeider was of handelaar – voor zijn broodwinning afgestemd op de steenkoolindustrie, waardoor een gemeenschapsgevoel ontstond en de onderlinge solidariteit kon groeien, onafhankelijk van waar iemands etnische wortels mochten ontspruiten.
Kennelijk is het dus een voortdurende herhaling. Studie van de sociale geschiedenis zou ons oplossingen kunnen aanreiken.
Meer van Rudy Van Giel