4 april 2023
Left is not Woke. Links is niet Woke.
Pas sinds januari van dit jaar ligt ‘Left is not Woke’ in de rekken en is medio april al in het Nederlands te koop. Woke is niet links volgens Susan Neiman (°1955), maar ze maakt de lezer meteen duidelijk dat zij dat wel is en dat ze de nodige adelbrieven heeft om dat te bewijzen. Voor wie al eens wat van Neiman gelezen heeft, is dat geen nieuws.
Echt links onderschrijft volgens de filosofe drie duidelijke stellingnames: universalisme is beter dan tribalisme, rechtvaardigheid en macht zijn niet hetzelfde en geloof in de mogelijkheid van vooruitgang (wat niet hetzelfde is als optimisme) is een morele plicht. Woke neemt de oude strijdpunten van links over, maar schuift er een standpuntentheorie onder die voor redelijke mensen de zaak veeleer ondermijnt en dat eigenlijk in het rechtse kamp thuishoort.
Echt links is universalistisch, terwijl Woke identitair is, maar
“als de eisen van minderheden niet gezien worden als mensenrechten, maar als rechten van particuliere groepen, wat weerhoudt meerderheden er dan van op te komen voor hun eigen rechten?” (Eigen vertaling, ndc)
“als de eisen van minderheden niet gezien worden als mensenrechten, maar als rechten van particuliere groepen, wat weerhoudt meerderheden er dan van op te komen voor hun eigen rechten?” (Eigen vertaling, ndc)
Essentialisme is vandaag enkel slecht als het van de andere komt. Zelf mag Woke iedereen essentialiseren tot ras of gender.
Neiman accepteert niet dat kritiek op Woke een reactionaire reflex zou zijn en nog minder dat die kritiek de ruk naar rechts in de hand zou werken.
“Rechts is misschien gevaarlijker, maar links heeft vandaag zichzelf de ideeën ontzegd die we nodig hebben als we de ruk naar rechts willen weerstaan.” (Eigen vertaling, ndc)
Neiman accepteert niet dat kritiek op Woke een reactionaire reflex zou zijn en nog minder dat die kritiek de ruk naar rechts in de hand zou werken.
“Rechts is misschien gevaarlijker, maar links heeft vandaag zichzelf de ideeën ontzegd die we nodig hebben als we de ruk naar rechts willen weerstaan.” (Eigen vertaling, ndc)
Wat verder opvalt in het veeleer dunne essay (160 blz. in de originele versie) is dat het woord ‘Woke’ nog nauwelijks opduikt. Voor cancel-operettes, voornaamwoordenstrijd of blauwe ergernis aan ‘wit privilege’ moet de lezer elders zijn (wat met het huidige aanbod niet echt een probleem is).
Neiman laat de concrete excessen van Woke links liggen en analyseert de postmoderne trend aan de hand van een kritiek op Michel Foucault, Carl Schmitt en evolutionaire psychologie. Foucault herleidt alles tot verdrukking en macht. Verandering is schier onmogelijk, vermits we allemaal in hetzelfde denken gevangen zitten. Een universalistische ambitie om rechtvaardigheid te realiseren kan niet anders zijn dan een rookgordijn voor de bestendiging van de systemische macht. Dat Neiman Foucault de wacht aanzegt kan niet verbazen, want in nagenoeg alle kritieken op Woke staat de invloed van Foucault op de eerste rij. Tegen Foucault herhaalt Neiman haar verdediging van de Verlichting zoals ze die o.m. al in Morele helderheid (2009) ontwikkelde. Het Westen zou niet voldoen aan zijn eigen filosofieën, maar de idealen van de Verlichting zijn dan ook veeleer een streefdoel, weet Neiman.
Critici van de Verlichting hebben met een vergrootglas ontdekt dat onze grote denkers onder een schijnheilig laagje vernis rasechte racisten waren. Nochtans, zo bewijst Neiman, waren de Verlichtingsfilosofen de eersten om eurocentrisme, kolonialisme en slavernij aan de kaak te stellen. Candide lezen volstaat om dat aan te tonen, maar de voorbeelden zijn legio. Het universalisme dat door de Verlichting geambieerd werd, zou niet meer zijn dan een schaamlapje voor imperialistisch eurocentrisme, maar het concept ‘mensheid’ stamt eveneens uit de Verlichting en de UVRM werd in alle uithoeken van de wereld ondertekend. Rousseau, Voltaire, Wolff, Kant… waren allesbehalve eurocentrisch. Bovendien zijn verdrukking en verovering veel ouder dan de Verlichting.
Verder betoogt Neiman dat niet enkel westerse denkers ‘westerse’ ideeën hadden of hebben. Alleen worden die schrijvers door Woke genegeerd, zelfs als ze Franz Fanon heten.
Neiman laat de concrete excessen van Woke links liggen en analyseert de postmoderne trend aan de hand van een kritiek op Michel Foucault, Carl Schmitt en evolutionaire psychologie. Foucault herleidt alles tot verdrukking en macht. Verandering is schier onmogelijk, vermits we allemaal in hetzelfde denken gevangen zitten. Een universalistische ambitie om rechtvaardigheid te realiseren kan niet anders zijn dan een rookgordijn voor de bestendiging van de systemische macht. Dat Neiman Foucault de wacht aanzegt kan niet verbazen, want in nagenoeg alle kritieken op Woke staat de invloed van Foucault op de eerste rij. Tegen Foucault herhaalt Neiman haar verdediging van de Verlichting zoals ze die o.m. al in Morele helderheid (2009) ontwikkelde. Het Westen zou niet voldoen aan zijn eigen filosofieën, maar de idealen van de Verlichting zijn dan ook veeleer een streefdoel, weet Neiman.
Critici van de Verlichting hebben met een vergrootglas ontdekt dat onze grote denkers onder een schijnheilig laagje vernis rasechte racisten waren. Nochtans, zo bewijst Neiman, waren de Verlichtingsfilosofen de eersten om eurocentrisme, kolonialisme en slavernij aan de kaak te stellen. Candide lezen volstaat om dat aan te tonen, maar de voorbeelden zijn legio. Het universalisme dat door de Verlichting geambieerd werd, zou niet meer zijn dan een schaamlapje voor imperialistisch eurocentrisme, maar het concept ‘mensheid’ stamt eveneens uit de Verlichting en de UVRM werd in alle uithoeken van de wereld ondertekend. Rousseau, Voltaire, Wolff, Kant… waren allesbehalve eurocentrisch. Bovendien zijn verdrukking en verovering veel ouder dan de Verlichting.
Verder betoogt Neiman dat niet enkel westerse denkers ‘westerse’ ideeën hadden of hebben. Alleen worden die schrijvers door Woke genegeerd, zelfs als ze Franz Fanon heten.
Carl Schmitt, een van de toonaangevende filosofen van het nazisme, komt in het woke-debat minder vaak aan bod, maar zijn gedachtegoed heeft volgens Neiman evengoed het denken van Woke gekoloniseerd (sic). Ook bij deze rechtsgeleerde bestaat er evenmin zoiets als ‘de mensheid’ en is macht het enige wat de geschiedenis en recht(vaardigheid) bepaalt. Met dergelijke wereldbeelden is geloof in sociale of politieke vooruitgang even onwaarschijnlijk als universalisme. Wat rest is dus het tribalisme, woede en pessimisme waarin Woke grossiert.
Evolutionaire psychologie, de nieuwe naam voor sociobiologie, gelooft volgens Neiman evenmin de mogelijkheid van vooruitgang, want het biologisch determinisme van de zelfzuchtige mens maakt dit onwaarschijnlijk. Neimans’ lezing van evolutionaire psychologie lijkt me niet helemaal correct en het is me niet duidelijk waarom ze dit in het kamp van Woke wil hebben. Zeker niet nadat ze Frans de Waal erbij haalt: we zijn van nature goed en tot samenwerking bereid. Een dictator zal kiezen voor Hobbes, een sociaaldemocraat niet. Die gelooft, net als J.J. Rousseau in een betere toekomst. Hoop, zo leert ons Neiman, is uiteindelijk geen epistemologisch, maar een moreel standpunt. Net als Kant die al stelde dat we niet moreel kunnen handelen zonder hoop.
Evolutionaire psychologie, de nieuwe naam voor sociobiologie, gelooft volgens Neiman evenmin de mogelijkheid van vooruitgang, want het biologisch determinisme van de zelfzuchtige mens maakt dit onwaarschijnlijk. Neimans’ lezing van evolutionaire psychologie lijkt me niet helemaal correct en het is me niet duidelijk waarom ze dit in het kamp van Woke wil hebben. Zeker niet nadat ze Frans de Waal erbij haalt: we zijn van nature goed en tot samenwerking bereid. Een dictator zal kiezen voor Hobbes, een sociaaldemocraat niet. Die gelooft, net als J.J. Rousseau in een betere toekomst. Hoop, zo leert ons Neiman, is uiteindelijk geen epistemologisch, maar een moreel standpunt. Net als Kant die al stelde dat we niet moreel kunnen handelen zonder hoop.
Neiman ziet ook wel dat niet alles is wat het moet zijn en dat niet alles een mooi stijgende curve is, maar vooruitgang moet niet bekeken worden als ‘weg naar’, maar ‘weg van’.
“Idealen worden niet getoetst aan hun verwezenlijking in de werkelijkheid, de werkelijkheid wordt beoordeeld op de mate waarin ze beantwoordt aan idealen.” (Eigen vertaling, ndc)
“Idealen worden niet getoetst aan hun verwezenlijking in de werkelijkheid, de werkelijkheid wordt beoordeeld op de mate waarin ze beantwoordt aan idealen.” (Eigen vertaling, ndc)
In het laatste kwart van het essay wordt opnieuw concreet naar Woke verwezen. Neiman ergert zich aan de eenzijdige geschiedenislezing van Woke, de onproductieve voornaamwoordenkwestie, het negativisme en een aantal inconsequenties, maar we lezen er vooral een diatribe tegen het neoliberale denken en de homo economicus.
Er staan elegant geformuleerde en prikkelende bedenkingen in Links is niet Woke en de lezer zal de stem van de filosofie herkennen, maar het boek focust veel minder op Woke dan de titel laat vermoeden. Links is niet woke is veeleer een algemeen pleidooi voor geloof in de waarden van de Verlichting en de morele verplichting van in vooruitgang en universalisme te blijven geloven. Dat is mooi, maar niet echt nieuw.
Nick De Clippel
Nick De Clippel
Links is niet Woke
Noot
Nick De Clippel heeft Left is not Woke in de originele versie als ebook in het Engels gelezen. Links is niet Woke, de vertaling in het Nederlands door Sonja Matthews-Marrevee is inmiddels verkrijgbaar, uitgegeven door Lemniscaat. ISBN 978904771559.
Meer van Nick De Clippel
Nick De Clippel heeft Left is not Woke in de originele versie als ebook in het Engels gelezen. Links is niet Woke, de vertaling in het Nederlands door Sonja Matthews-Marrevee is inmiddels verkrijgbaar, uitgegeven door Lemniscaat. ISBN 978904771559.
