9 mei 2023
Verrukkelijke verraders
Een glamourkoppel, het Avondland en de collaboratie
Erik Thys is psychiater en gastdocent aan de KU Leuven. Hij schreef onder andere Psychogenocide. Psychiatrie, kunst en massamoord onder de nazi’s, waarin de massamoord op psychiatrische patiënten behandeld wordt. Daarnaast werkte hij ook mee aan de strips Het geheim van de hersenchip en Alles en niets, een combinatie van zijn professionele en artistieke vaardigheden. Alsof dit nog niet volstaat componeert hij ook nog orgelmuziek.
Sinds mei 1996 bewoont de auteur een prachtig herenhuis in Elsene, Renbaanlaan, 37, dat destijds eigendom was van de echtgenoten Edouard Didier – Lucienne Bauwens.
Edouard Didier, geboren in 1896 als zoon van een Luiks industrieel, meldde zich in 1914 als vrijwilliger. Na de oorlog huwt hij Lucienne Bauwens, dochter van de Brusselse notaris Bauwens, die prompt het huis in Elsene koopt voor zijn dochter. Lucienne werd beschouwd als de mooiste vrouw van Brussel, één van de elegantste jonge vrouwen uit de Belgische society, het internationaal uithangbord van Belgische mode en savoir-vivre. Edouard vestigde zich in Brussel als drukker. Het ging het koppel financieel voor de wind. Ze waren graag geziene gasten op de mondaine podia in binnen- en buitenland.
In hun herenhuis te Elsene hield Lucienne een politiek salon die bekende politici zoals Paul-Henri Spaak en Hendrik De Man frequenteerden en er het woord voerden. Ook Joris Van Severen en Léon Degrelle maakten er hun opwachting. De echtgenoten zetten zich vooral in voor een verenigd Europa om een nieuwe oorlog in de toekomst te voorkomen. Onder het motto “Oorlog of een Europese Federatie” ijverden zij voor een toenadering tussen Frankrijk en Duitsland. In 1933 richtten zij de Brusselse sectie van de “Union Jeune Europe” op en gaven een eigen tijdschrift uit, het Bulletin Jeune Europe. Zij organiseerden Frans-Duits-Belgische ontmoetingen. Zo kwamen zij in contact met Duitse diplomaten die weldra ook vrienden werden, onder de indruk van het charmante Belgische koppel. Zo was Lucienne te gast op de rijkspartijdag van 1936 in Neurenberg. Zij was er overigens niet de enige Belgische. Ook graaf Maurice Lippens vertoonde zich daar…
Ondertussen was Europa opnieuw een kruitvat geworden met verschillende lonten. Het Duitse naziregime overtrad het Verdrag van Versailles, Italië was Ethiopië binnengevallen, in Spanje woedde een burgeroorlog, de Volkenbond stond erbij en keek ernaar. In vele Europese democratieën heersten chaos en politieke instabiliteit. De parlementaire democratie was in crisis terwijl de autoritaire regimes in Duitsland en Italië als alternatief verwelkomd werden. Een “Nieuwe Orde” was aan zet. De echtgenoten Didier waren dit niet ongenegen.
Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog werden zij zowel in België als in Frankrijk kortstondig aangehouden. Na het beëindigen van de vijandelijkheden woonden zij afwisselend in Brussel en Parijs. Met financiële steun van Nazi-Duitsland en met Duitse aandeelhouders richtten zij de uitgeverij Les Editions de la Toison d’Or op, met de bedoeling naast Vlaamse en Franse, ook Duitse boeken uit te geven. Daarbij ontbraken zeker een aantal Duitsgezinde en antisemitische auteurs niet waarvan Louis-Ferdinand Céline de bekendste is.
Na de oorlog werden zij op de vlucht naar Zwitserland samen met Hendrik De Man kortstondig in Frankrijk aangehouden. Zij bleven hun verdere leven in Frankrijk wonen. Ze zouden nooit meer naar België terugkeren. Hun goederen hier werden geconfisqueerd en geveild. Edouard werd op 29/11/1946 door de Krijgsraad van Brussel wegens collaboratie bij verstek ter dood veroordeeld. Hij werd nooit uitgeleverd door Frankrijk. Het is niet duidelijk of België wel om zijn uitlevering gevraagd had. Er wordt gesuggereerd dat deze zware straf, hoger dan de vordering van de auditeur, sommige politici goed uitkwam: Edouard zou zo wel nooit meer naar België terugkeren en bepaalde potjes zouden gedekt blijven… Zijn collaboratie was eerder mild te noemen en verdiende zeker geen doodstraf. Edouard stierf in 1978, Lucienne in 1985, beiden 83 jaar oud.
Het boek is chronologisch opgebouwd. In korte hoofdstukken schetst de auteur de levensloop van zijn hoofdpersonen. Als psychiater is hij uitstekend geplaatst om hun drijfveren te vatten, te begrijpen hoe hun standpunten evolueerden en hoe zij vergleden van Europees blauw naar nazi bruin. Ze waren kinderen van hun tijd, beïnvloed door de tijdsgeest en door het milieu waarin zij vertoefden.
Het werk leest als een roman. De vlotte pen van de auteur in combinatie met zijn levendige verbeelding dragen bij tot een aangename lectuur. Het is spijtig dat het werk lichtjes ontsierd wordt door een aantal historische onjuistheden:
· Gewond aan het front in de Eerste Wereldoorlog kan Edouard het bezoek niet krijgen van Koningin Astrid, wel van Koningin Elisabeth.
· In juni 1939 was er nog geen sprake van het Duits-Russische niet-aanvals pact; dit dateert van 24/08/1939.
· Het radiofragment van NIR beginnende met “Waarde luisteraars, we hebben een ernstige mededeling …” werd uitgezonden in de vroege morgen van 10 mei 1940 en niet op 12 mei 1940.
· Het vonnis van de Krijgsraad Brussel werd gewezen op 29/11/1946 en niet op 29/11/1945.
Een aandachtige redacteur had dit toch wel mogen opmerken.
· Gewond aan het front in de Eerste Wereldoorlog kan Edouard het bezoek niet krijgen van Koningin Astrid, wel van Koningin Elisabeth.
· In juni 1939 was er nog geen sprake van het Duits-Russische niet-aanvals pact; dit dateert van 24/08/1939.
· Het radiofragment van NIR beginnende met “Waarde luisteraars, we hebben een ernstige mededeling …” werd uitgezonden in de vroege morgen van 10 mei 1940 en niet op 12 mei 1940.
· Het vonnis van de Krijgsraad Brussel werd gewezen op 29/11/1946 en niet op 29/11/1945.
Een aandachtige redacteur had dit toch wel mogen opmerken.
De rubriek “Wie is wie”, waarin de in het boek vernoemde personen kort geduid worden, is dan weer een aangename verrassing en vormt zeker een meerwaarde.
Zo blijkt nogmaals dat, meer dan 75 jaar na de oorlog, het laatste woord over de collaboratie nog niet gezegd werd. De lezer die belang stelt in de Belgische politieke geschiedenis van de jaren dertig van vorige eeuw en de eruit voortvloeiende collaboratie heeft geen reden om dit uitstekend werk te negeren.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Zo blijkt nogmaals dat, meer dan 75 jaar na de oorlog, het laatste woord over de collaboratie nog niet gezegd werd. De lezer die belang stelt in de Belgische politieke geschiedenis van de jaren dertig van vorige eeuw en de eruit voortvloeiende collaboratie heeft geen reden om dit uitstekend werk te negeren.
Ignace Claessens
