29 juni 2023
Tussen verleden en toekomst
Hannah Arendt werd geboren in 1906 (overleden 1975), wat verklaart waarom Penguin in 2006 voor een jubileumuitgave van ‘Between Past and Future’ heeft gezorgd. Diezelfde uitgave wordt nu in vertaling uitgebracht, want Arendt is hot. Progressieven lezen haar graag omdat ze de totalitaire politiek fileerde en conservatieven houden van haar omdat ze, vaak tot verbazing van links, erg conservatief uit de hoek kan komen.
Het is hoe dan ook goed nieuws, want Arendt is een originele denker, wier diepgaande filosofische kennis en doorwrochte argumentaties niet alleen boeiend, maar ook verbazend actueel blijven. Arendt is nochtans veeleisende lectuur. Haar denken is breed en diep tegelijk, terwijl haar stijl, met lang uitgesponnen zinnen, een volgehouden concentratie vereist. Soms krabt de lezer zich terecht in het haar:
“… de resulterende kracht van het parallellogram die ontstaat op het punt waar de krachten bij elkaar komen en erop inwerken. Deze diagonale kracht […] waarvan het uiteindelijke einde in het oneindige ligt …” (blz.38-39).
“… de resulterende kracht van het parallellogram die ontstaat op het punt waar de krachten bij elkaar komen en erop inwerken. Deze diagonale kracht […] waarvan het uiteindelijke einde in het oneindige ligt …” (blz.38-39).
Dit gaat nota bene niet over een tekst van Newton, maar van Kafka. Dat Arendt ooit een jaar lang een affaire had met Heidegger wordt begrijpelijk. Af en toe moet ook een in Oudgrieks geschreven term worden opgezocht. Behoorlijk lastig voor wie daar geen basiskennis van heeft.
Between Past and Future was een bundeling van zes essays en zag het licht in 1961. In ’68 werden er nog twee teksten aan toegevoegd. Op de achterkaft van de vertaling staat dat het letterlijk ‘essays’ zijn (afgeleid van ‘essayer’, ndc), ‘oefeningen’ in het politieke denken zonder een beroep te doen op de traditionele categorieën van de politieke filosofie. Vergeet het. Als deze teksten slechts oefeningen zijn, durft niemand nog ooit aan het echte werk beginnen. Bovendien is het geheel een masterclass in de politieke filosofie van vooral Plato, Hobbes, Marx en een beetje Kant. Het eerste essay gaat over traditie en de teloorgang daarvan in de moderne tijd. Een tweede tekst over geschiedenis sluit daar naadloos op aan. Vervolgens vraagt Hannah Arendt zich af wat autoriteit is en wat vrijheid is. Daarna heeft ze het achtereenvolgens over de crisis in het onderwijs en in de cultuur. De later toegevoegde teksten gaan over ‘waarheid en politiek’ en de status van de mens in het licht van kernfysica, kwantumdynamica en de landing op de maan (dat wil zeggen de verkenning van het heelal).
Boeiende lectuur, maar niet echt voor matig geïnteresseerde lezers. Arendt zoekt in dialoog met het (filosofische) verleden naar een mogelijke toekomst van het (politieke) denken en komt, gezien de leeftijd van de beschouwingen, soms gedateerd over, maar anderzijds is de actualiteitswaarde af en toe verbluffend. Als smaakmaker geef ik de lezer graag mee dat de crisis in het onderwijs - “waarom Johnny niet kan lezen” (blz. 224) - te wijten zou zijn aan immigratie, waardoor
“… het onvermijdelijk is dat de scholen taken op zich nemen die in een natiestaat als vanzelfsprekend thuis worden uitgevoerd.” (blz. 225)
“… het onvermijdelijk is dat de scholen taken op zich nemen die in een natiestaat als vanzelfsprekend thuis worden uitgevoerd.” (blz. 225)
Andere oorzaak zijn onderwijstheorieën die een “verbijsterende ratjetoe van zin en onzin” zijn die “het verschil tussen spel en werk zoveel mogelijk laten vervagen.” (blz. 228)
“De abdicatie van de autoriteit van de volwassenen betekent dus geen bevrijding voor het kind, maar juist onderwerping aan een veel angstaanjagender en waarlijk tirannieke autoriteit, namelijk de tirannie van […] hun eigen groep.” (blz. 232)
“De abdicatie van de autoriteit van de volwassenen betekent dus geen bevrijding voor het kind, maar juist onderwerping aan een veel angstaanjagender en waarlijk tirannieke autoriteit, namelijk de tirannie van […] hun eigen groep.” (blz. 232)
En dan beseffen dat er in ’61 nog geen sprake was van (a)sociale media.
In het hoofdstuk ‘Waarheid en politiek’ lijkt het wel of de filosofe over een kristallen bol beschikte, want na haar opmerkingen over het verschil tussen feiten en opinies, snapt men hoe een medewerkster van Trump over ‘alternative facts’ kon prakkeseren. Arendt vertelt in dit essay over een informeel naoorlogs gesprek tussen Clemenceau en een telg van Weimar over wat toekomstige historici zouden vertellen over wie schuldig is aan het uitbreken van WO1. “Ik weet wel zeker dat ze niet zullen zeggen dat België Duitsland binnenviel,” zei Clemenceau. Zou Poetin Arendt gelezen hebben?
In het hoofdstuk ‘Waarheid en politiek’ lijkt het wel of de filosofe over een kristallen bol beschikte, want na haar opmerkingen over het verschil tussen feiten en opinies, snapt men hoe een medewerkster van Trump over ‘alternative facts’ kon prakkeseren. Arendt vertelt in dit essay over een informeel naoorlogs gesprek tussen Clemenceau en een telg van Weimar over wat toekomstige historici zouden vertellen over wie schuldig is aan het uitbreken van WO1. “Ik weet wel zeker dat ze niet zullen zeggen dat België Duitsland binnenviel,” zei Clemenceau. Zou Poetin Arendt gelezen hebben?
Ik kan het boek aanbevelen aan wie de tanden wil zetten in wat zwaarder werk. Het helpt te weten dat alle teksten op zichzelf staan en anderzijds dat het algemeen opzet later werd uitgewerkt in The Life of the Mind (1978-1979, postuum) dat overigens vlotter leesbaar is.
Nick De Clippel
Nick De Clippel
Vertaling: Willem Visser
Inleiding: Jerome Kohn
Oorspronkelijke titel: Between Past and Future (Viking, 1968, Penguin, 1977/2006)
Meer van Nick De Clippel
Inleiding: Jerome Kohn
Oorspronkelijke titel: Between Past and Future (Viking, 1968, Penguin, 1977/2006)
