5 januari 2023
Elementaire principes van oorlogspropaganda
Het boek “Elementaire principes van oorlogspropaganda” is de snelle update van “Principes élementaires de propagande de guerre” uit 2001 en werd reeds in 2003 in het Nederlands gepubliceerd. De ondertitel “Bruikbaar bij koude, warme of lauwe oorlogen” van toen mag dan wel verhuisd zijn naar de binnenpagina’s, met de aperte casus van de woedende oorlog tussen Rusland - ‘Militaire Operatie!’ - en Oekraïne - ‘Democratie!’ - wil Morelli aantonen dat de bruikbaarheid ervan overeind blijft.
De trukendoos vol tijdloze mechanismen en methoden draait nog steeds op volle toeren. Casussen genoeg dus voor een upgrade… Zie o.m. artikel in De wereld morgen.
Je moet altijd twijfelen, ook over je eigen mening. Je mag nooit zeggen ‘Ik weet het zeker’.
Anne Morelli
Het lijkt wel publiciteit voor een opinieblad, maar Anne Morelli bedoelt het voor elk van ons. Ongeacht onze overtuigingen… Tevens toont ze haar bezorgdheid over of we dat met zijn allen wel voldoende doen. In tijden van fake news, complottheorieën en propaganda-oorlogen is kritische zin geen luxe, laat staan een evidentie. Zodat Elementaire principes van oorlogspropaganda zeker past in elke rubriek Kritisch Lezen, maar ook meer kadering verdient inzake mediamanipulatie, demagogie, massacommunicatie, alternatieve feiten, embedded journalism, hate mail, cyberaanvallen, ...
In 1928 verscheen van Lord Arthur Ponsonby Falsehood in Wartime. Tien jaar na WO I beschreef hij daarin de propagandatechnieken van de strijdende machten tijdens WO I, want: ‘When war is declared, truth is the first casualty’. Morelli noemt het nog steeds ‘een verontrustend boek’ (pag. 7). Dat was voor haar ook een voldoende reden – na een hint van Isabelle Stengers – om het te gebruiken als basis voor een toenmalige cursus Historische Kritiek (ULB). Zij ging daarbij niet op zoek ‘naar wie de waarheid vertelt en wie liegt, wie ter goeder trouw is en wie niet’. Haar bedoeling was ‘de principes van de propaganda te illustreren die unaniem worden gebruikt en er de mechanismen van te beschrijven.’ (p. 9) Al maken haar gekende linkse en pacifistische sympathieën het Morelli niet gemakkelijk om iedereen zondermeer van haar onpartijdigheid te overtuigen. Terwijl selecteren en beschrijven finaal toch óók gekleurde bewerkingen blijken te zijn…
Uiteindelijk systematiseerde Morelli Falsehood in Wartime in tien propagandaregels en paste die didactisch toe op de propagandaoorlogen bij recente (Balkan, Afghanistan, Irak, …) maar ook minder recente conflicten en oorlogen (p. 10):
1. Wij willen geen oorlog.
2. Het andere kamp is de enige verantwoordelijke voor de oorlog.
3. De vijandelijke leider lijkt op de duivel (of de ‘griezel van dienst’).
4. Wij verdedigen een nobele zaak, geen particuliere belangen.
5. De vijand begaat bewust wreedheden; wij onopzettelijke blunders.
6. De vijand gebruikt illegale wapens.
7. Wij lijden zeer weinig verliezen, de verliezen van de vijand zijn enorm.
8. Kunstenaars en intellectuelen steunen onze zaak.
9. Onze zaak is heilig.
10. Wie aan onze zaak twijfelt, is een verrader.
Tien principes die handig zijn bij het doorprikken van alle oorlogspropaganda. Een oefening in content analysis…
1. Wij willen geen oorlog.
2. Het andere kamp is de enige verantwoordelijke voor de oorlog.
3. De vijandelijke leider lijkt op de duivel (of de ‘griezel van dienst’).
4. Wij verdedigen een nobele zaak, geen particuliere belangen.
5. De vijand begaat bewust wreedheden; wij onopzettelijke blunders.
6. De vijand gebruikt illegale wapens.
7. Wij lijden zeer weinig verliezen, de verliezen van de vijand zijn enorm.
8. Kunstenaars en intellectuelen steunen onze zaak.
9. Onze zaak is heilig.
10. Wie aan onze zaak twijfelt, is een verrader.
Tien principes die handig zijn bij het doorprikken van alle oorlogspropaganda. Een oefening in content analysis…
Meteen stelt zich dan de vraag of hier ook een voldoende kader wordt verschaft voor een kritische analyse van de versterkende impact van oorlogspropaganda door het gebruik van de modernste mediatechnologieën. Toch propagandagereedschap nummer één… Dat is hier slechts zijdelings aan de orde. ‘Je moet altijd twijfelen, ook over je eigen mening’ mag dan wel een evidente stelregel zijn, maar blijft in deze dan eerder een open deur intrappen. Want gegeven de verontrustend invasieve werking van moderne mediatechnologieën is kritische argwaan slechts een matig bloedstelpend middel. Waarbij men ook de verantwoordelijkheid voor het natrekken van de deugdelijkheid en geloofwaardigheid van informatie in hoofdzaak bij een argeloze, goedgelovige consument zelf legt. Fact checking is echter geen evidente vaardigheid...
Voetbal is oorlog
Het volstaat om te kijken naar de propagandaslag rond het recente WK voetbal om te beseffen wat de impact is van de traditionele én de nieuwste mediatechnologieën wereldwijd. Daarbij werd immers niets onverlet gelaten om iedereen te overdonderen met voetbalheraldiek, Gouden Generaties en andere collectieve hysterie. Zowat elke deelnemende ploeg bracht zijn nationale achterban in paraatheid. Een ‘staat van gedeelde hypnose’ die beantwoordt aan de ‘pathologische behoefte’ die ons plaatst in ‘het deugdzame kamp van het diep beledigde ‘Goed’’ zou men met Morelli kunnen stellen. (p. 153) Een analogie die men kan toepassen op nogal wat sportieve headlines? Zo kopte VRTnws vlak voor de aftrap van de halve finale tussen Frankrijk en Marokko (14/12/2022) nog nonchalant: ‘Vijanden voor een dag: boezemvrienden Mbappé en Hakimi strijden vanavond om finaleplaats’. Vijanden? Ondoordachte turbotaal in een geladen, maar allicht goedbedoelde titel. Zeker gezien de rellen na elke wedstrijd van het Marokkaanse team, ondanks de vredesboodschap van Gianni Infantino (FIFA-voorzitter) én de algemene weerzin van hatemail. Subtiele technieken van oorlogspropaganda gelijk?
Het volstaat om te kijken naar de propagandaslag rond het recente WK voetbal om te beseffen wat de impact is van de traditionele én de nieuwste mediatechnologieën wereldwijd. Daarbij werd immers niets onverlet gelaten om iedereen te overdonderen met voetbalheraldiek, Gouden Generaties en andere collectieve hysterie. Zowat elke deelnemende ploeg bracht zijn nationale achterban in paraatheid. Een ‘staat van gedeelde hypnose’ die beantwoordt aan de ‘pathologische behoefte’ die ons plaatst in ‘het deugdzame kamp van het diep beledigde ‘Goed’’ zou men met Morelli kunnen stellen. (p. 153) Een analogie die men kan toepassen op nogal wat sportieve headlines? Zo kopte VRTnws vlak voor de aftrap van de halve finale tussen Frankrijk en Marokko (14/12/2022) nog nonchalant: ‘Vijanden voor een dag: boezemvrienden Mbappé en Hakimi strijden vanavond om finaleplaats’. Vijanden? Ondoordachte turbotaal in een geladen, maar allicht goedbedoelde titel. Zeker gezien de rellen na elke wedstrijd van het Marokkaanse team, ondanks de vredesboodschap van Gianni Infantino (FIFA-voorzitter) én de algemene weerzin van hatemail. Subtiele technieken van oorlogspropaganda gelijk?
The medium is the me(a)ssage
Marshal McLuhan blijft zijn gelijk halen. Toen Ponsonby zijn analyse van de oorlogspropaganda tijdens WO I maakte, - terugkijkend -, diende hij nauwelijks rekening te houden met opkomende ‘nieuwe’ (!) media zoals radio en film. Toch eerder ‘onschuldig’ indringend en argeloos inefficiënt in vergelijking met de gelijktijdigheid en virale subtiliteit van het zelfsturend mondiaal medianetwerk, - inclusief ‘sociale’ media -, waarmee we nu te maken hebben. Sinds Ponsonby en McLuhan toch duidelijk anders en van een algoritmische schaalvergroting die Morelli amper in kaart brengt. Of kàn brengen…
Marshal McLuhan blijft zijn gelijk halen. Toen Ponsonby zijn analyse van de oorlogspropaganda tijdens WO I maakte, - terugkijkend -, diende hij nauwelijks rekening te houden met opkomende ‘nieuwe’ (!) media zoals radio en film. Toch eerder ‘onschuldig’ indringend en argeloos inefficiënt in vergelijking met de gelijktijdigheid en virale subtiliteit van het zelfsturend mondiaal medianetwerk, - inclusief ‘sociale’ media -, waarmee we nu te maken hebben. Sinds Ponsonby en McLuhan toch duidelijk anders en van een algoritmische schaalvergroting die Morelli amper in kaart brengt. Of kàn brengen…
Je kan nog zoveel valse brieven (p. 42) of leugenachtige feiten (p. 74) ontmaskeren, zij blijven slechts exemplarisch indien zij niet gelinkt worden aan het duistere systeem waarin fake news tot stand komt en influencers de manipuleerbaarheid en inerte volgzaamheid van het menselijk (massa)beestje bespelen…
Een grondige mediakritiek wat betreft oorlogspropaganda was niet het doel van Anne Morelli. Wel het registreren en beschrijven van gebeurtenissen en feiten dienaangaande. Een diepere analyse van de nefaste betrokkenheid van de huidige mediatechnologieën zou Elementaire principes van oorlogspropaganda zeker interessanter, want minder vrijblijvend gemaakt hebben.
Vragen (p. 152) daarbij zoals:
· Zijn wij even goedgelovig als onze voorouders gisteren?
· Worden deze principes doelbewust toegepast?
· Is de waarheid van belang?
· Houdt systematische twijfel geen risico in?
peilen zeker naar een kritisch engagement. Maar zij verdienen een uitvoeriger antwoord…
Wat dat betreft zijn:
· Het had waar kunnen zijn van Tim Verheyden
· De Fake News Files van Maarten Schenk
zeker aanraders. Toch eens (her)lezen?
Karel Van Dinter
Meer van Karel Van Dinter
· Het had waar kunnen zijn van Tim Verheyden
· De Fake News Files van Maarten Schenk
zeker aanraders. Toch eens (her)lezen?
Karel Van Dinter
