21 november 2023
Versailles. Vier eeuwen in het beroemdste kasteel ter wereld.
Hier is de volgende bestseller op rij van de grote successen van Johan Op de Beeck. Weer een kanjer van een boek (448 bladzijden), weer een historisch onderwerp, weer podcasts, weer vertalingen. Het geheim van dit succes is eigenlijk eenvoudig: Johan Op de Beeck is bezeten door de geschiedenis, hij vertelt toch zo graag, en hij weet die twee aspecten stevig in de hand te houden.
Geschiedenis is natuurlijk niet een in marmer gebeiteld iets, maar onderhevig aan nieuwe gegevens en vondsten in bibliotheken, brieven en manuscripten, schilderijen, illustraties, ooggetuigenverslagen allerlei, geholpen door de nieuwe mogelijkheden van de wetenschap en door herinterpretaties van de verhalen van diegenen die de geschiedenis ooit samenstelden.
Eén van die hedendaagse hervertellers is ongetwijfeld Johan Op de Beeck zelf. Hij hervertelt natuurlijk niet in het wilde weg, maar vanuit zijn uitgebreide kennis van feiten en anekdotes, zich eigen gemaakt tijdens uren en uren van ongetwijfeld gepassioneerde lectuur. Hij leeft daardoor als het ware dusdanig in een bepaalde periode van het verleden dat de geschiedkundige in hem er gewoon kan rondzwerven, rondkijken, luisteren en daarna vertellen, zoals nu met Versailles.
Versailles is de plek en de ruggengraad van zijn vier eeuwen lang verhaal en de hoofdrolspelers Lodewijk XIV, XV en XVI, die we allemaal kennen vanuit onze algemene geschiedkundige kennis, vanaf de Fronde tot en met de Franse Revolutie en tot Hitler die triomfantelijk in het nabijgelegen Compiègne de Fransen hun nederlaag liet ondertekenen en de geallieerden het als doelwit gebruikten.
Wat je weet van de geschiedenis van Versailles is waarschijnlijk de historische kennis van de gemiddelde Belg. Wat je leest in Versailles zijn de echte gebeurtenissen, het echte leven van vlees en bloed en dikwijls de echte, verrassende feiten.
Ik hoef niet te herhalen wat je al weet en wat Johan Op de Beeck vertelt, is zo overvloedig veel dat het onbegonnen werk is. Toch kan ik niet nalaten enkele frappante voorbeeldjes te geven om je appetijt wat aan te scherpen.
- Wat me meest trof, was dat Lodewijk XIV een bijzonder sterke figuur was die niet zomaar deed wat al gebruikelijk was in andere landen en koningshuizen in Europa. Het hele complexe weefsel van hofhouding, het reusachtig gebouwencomplex, zijn centrale rol die hij met aplomb en merkwaardige wilskracht ieder uur van de dag speelde, geven hem recht op een plaats tussen de plaatsen hem bij de werkelijk Groten. De beschrijvingen van het dagelijks ritueel rond de figuur van Lodewijk, van bij het wakker worden (met altijd een honderdtal mensen rondom zich), wassen, kleden, plassen en meer, tot en met het hele ritueel gedurende de ganse dag (wandelingen, raadszaal, jacht, maaltijden, gokken, slapengaan) met Lodewijk als enige centrale speler die strak en bewust de touwtjes (en de adel) in handen hield zijn merkwaardig gedetailleerd en quasi ongelooflijk. Zelfs het al of niet toekennen van spiegels aan de edellieden werd door hem beslist en het aantal was een teken van rangorde. Het onthoofden van een eitje door Lodewijk XIV was een daad die je echt ooit moest hebben bijgewoond.
- Vreemd was dat de maîtresse van de koning (Madame De Pompadour) de Verlichting steunde, die zich nochtans openlijk uitsprak tegen de absolute monarchie en zelfs tegen de monarchie tout court.
- Verbazingwekkend is het feit, dat gelijk wie, vrijelijk het paleis van Versailles kon bezoeken, op voorwaarde een degen te dragen, die kon gehuurd worden bij de ingang. Niet enkel een of ander daarvoor geserveerd gedeelte, maar letterlijk ieder vertrek en kamertje, tot en met de slaapkamer en de andere privévertrekken van de koning en de koningin konden bezocht worden.
- Verbazingwekkend is het feit, dat gelijk wie, vrijelijk het paleis van Versailles kon bezoeken, op voorwaarde een degen te dragen, die kon gehuurd worden bij de ingang. Niet enkel een of ander daarvoor geserveerd gedeelte, maar letterlijk ieder vertrek en kamertje, tot en met de slaapkamer en de andere privévertrekken van de koning en de koningin konden bezocht worden.
- Die vertrekken stonken, waren zwart van de rook, kaal, enkel verwarmd door enige openhaardvuurtjes die meer rook dan warmte verspreidden. Het paleis was dus ongelooflijk koud in winter. Een paleis dat voortdurend in brandgevaar verkeerde, zoals de vele kleinere brandjes getuigen en natuurlijk de brand van de Grande Ecurie.
- Als je ooit de tuinen van Versailles bezoekt, hou dan in het achterhoofd dat de tuinen die je ziet slechts één tiende van de oorspronkelijke oppervlakte beslaan.
- Lodewijk XV gaf 12.000 pond per maand uit om, naast de Geheime Staatsdienst (die nochtans zijn Geheime Dienst was, want hij was de absolute vorst van Frankrijk) ook nog zijn eigen geheime dienst te hebben. Hij bracht daarvoor uren per dag door in zijn hoogsteigen privékamertje met het scheppen van spookbeelden en stiekeme transacties.
- De bestorming van het paleis tijdens de regering van Lodewijk XVI door een boze en hongerige menigte, die van Parijs gekomen was, bereikte de vertrekken van de koning en koningin in het midden van de nacht en niet overdag zoals in de meeste geschiedkundige verslagen en geschiedboeken gesuggereerd wordt, met de toespraak van Lafayette vanaf het balkon met de belofte dat de koning naar Parijs zouden komen. In feite drong de menigte ieder vertrek en kamer binnen en kon het koningspaar amper ontsnappen aan een gewisse dood. Toen de gemoederen dan wat gekalmeerd waren (onder andere inderdaad door de pogingen van La Fayette) volgde er geen grote toespraak van de Koning, zoals in het gangbare voorstelling van zaken maar moest het koningspaar aan ieder van de indringers die aan hen voorbij defileerden beloven dat de ze mee zouden komen naar Parijs.
- Het waren uiteindelijk niet hun hoofden maar die van een paar wachters die geprobeerd hadden de indringers tegen te houden, die op staken werden meegedragen op de terugtocht naar Parijs.
- Verder is er nog het verhaal van een koningin die herderinnetje wou kunnen spelen in een kunstmatig dorpje met die bedoeling gebouwd en onderhouden.
- Grote hoeveelheden kunstwerken uit het paleis van Versailles, werden voor een habbekrats verkocht in Engeland, maar echt mooie dingen zoals de “Galerie des Glaces” en “Le Petit Trianon” ontsnapten aan de roofzucht en vernielzucht. Zou het werkelijk schone misschien toch een bijzondere zelfbeschermende kracht in zich hebben?
Het boek geeft een knap overzicht van de geschiedenis in een Tijdlijn, 7 bladzijden Bibliografie, 13 bladzijden Noten en 11 pagina’s Register. De zwart/wit foto’s staan op relevante plekken in de tekst en kleurfoto’s in een midden0sectie met portretten van de vorsten, een plattegrond van het château en plannen die de opeenvolgende uitbreidingen tonen. En, natuurlijk foto’s van het paleis zelf.
Er mocht duidelijk niets ontbreken.
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
Er mocht duidelijk niets ontbreken.
Victor De Raeymaeker
