1 december 2023
Betrouwbare bronnen of fake news. Een inleiding tot de historische kritiek.
Wat is waarheid? Is de berichtgeving in de media nog steeds betrouwbaar of worden we bewust gemanipuleerd met “fake news”? Vragen die actueler zijn dan ooit in een geglobaliseerde wereld, waarin massaal veel informatie aan hoge snelheid circuleert, niet enkel in hoogst onbetrouwbare sociale media, maar er ook machtige staten en grote bedrijven zijn die uit eigenbelang bewust die informatieverspreiding misbruiken.
Informatie is bovendien nog geen kennis. Hoe vinden we orde en zekerheid in de chaos van op het eerste zicht onsamenhangende maatschappelijke verschijnselen? De historische kritiek, de systematische evaluatie van onze informatiebronnen, is een aloude discipline die nog steeds de basis vormt om dit soort vragen te beantwoorden. Een boek met als titel Betrouwbare bronnen of fake news wil je dus onmiddellijk hebben en lezen.
Om meteen tegen een ontgoocheling aan te lopen. “Een noodzakelijk leerboek historische kritiek voor eerstejaars universitair onderwijs” lees je immers. En blijkt uit het “Woord vooraf” dat dit boek een aangepaste versie is van een drie vorige edities van dit boek dat een handboek blijkt te zijn dat oorspronkelijk (en vele jaren daarna, tot in 2015) gebruikt werd bij de opleiding “Letteren en Wijsbegeerte” en “ Politieke en Sociale Wetenschappen” aan de Universiteit van Gent. Niet het eerste het beste leerboek, trouwens, want het werd vertaald in een hele resem talen.
Het bevat een inleiding tot de kritische analyse van allerlei typische bronnen: in de eerste plaats geschreven officiële documenten, verhalende bronnen en mondelinge ooggetuigenissen, en in mindere mate ook beelden en materiële resten. Uit die bronnen, vaak ook door hun onderlinge confrontatie, reconstrueren we historische feiten. De volgende stap is dan de zoektocht naar de samenhang tussen die feiten, naar oorzakelijkheid en structuren in de historische ontwikkeling van onze maatschappij.
De historische kritiek is niet alleen voor historici zelf van belang, ze is een onmisbare discipline om in onze complexe maatschappij kritisch met informatie om te gaan en heet nu grosso modo juist “factchecking”.
Een eerste reden om toch niet al te zwaar te tillen aan deze “zware cursus” is de naam van de hoofdbewerker en auteur, Jan Dumolyn, van wie je mag verwachten dat hij de dingen begrijpelijk aanbiedt.
Een eerste reden om toch niet al te zwaar te tillen aan deze “zware cursus” is de naam van de hoofdbewerker en auteur, Jan Dumolyn, van wie je mag verwachten dat hij de dingen begrijpelijk aanbiedt.
De tweede en voornaamste reden is de lectuur van het boek zelf dat helemaal geen saai handboek blijkt te zijn. Het is bijzonder goed leesbaar, gewoon interessant, met een prachtige, brede beschrijving van historisch onderzoek, van alles wat te maken heeft met bronnen en bouwstof van de kennis van het verleden, de technische analyse van het bronnenmateriaal, het interpreteren en beoordelen ervan en de weg die het aflegt van bron naar feit. Je onderzoekt dus geschreven officiële documenten, mondelinge ooggetuigenissen en ook (enkele)materiële overblijfselen en beelden, alles wat wijd en breed teruggaat in de tijd, met beschrijving de oudst gebruikte tot de laatste technieken, alle takken van kennis en kunst. Daaruit komen dan de geschiedkundige feiten tevoorschijn zoals ze hoogstwaarschijnlijk gebeurd zijn. Alles krijgt een duidelijke uitleg, ieder vraagje dat je je misschien stelt krijgt een antwoord. Bijvoorbeeld: “Waar houdt de literatuur op en waar begint de geschiedenis?”
Een boek dat je meeneemt, op een prettige manier verrijkt en je toelaat je toch wat zekerder te voelen in de huidige jungle van informatie.
Victor De Raeymaeker
Meer van Victor De Raeymaeker
Victor De Raeymaeker
