11 februari 2024
Waarom we niet gelukkiger zijn. Van zelfzuchtige genen naar de kunst van een vrijer leven.
Om aan te tonen waarom die ene kritische opmerking langer blijft hangen dan tien complimenten en waarom de lezer(es) hoogstwaarschijnlijk meer reden heeft om gelukkiger te zijn dan zij of hij is, voert Michael Vlerick ons mee naar de evolutie van de homo sapiens en toont aan dat wij geprogrammeerd zijn door onze genen.
Vlerick gaat uit van beeldspraak: wij - onze lichamen - zijn vehikels voor de genen. Zij sturen ons zonder dat wij het beseffen en natuurlijk is dat "sturen" ook beeldspraak, want een gen heeft geen bewustzijn. Omdat wij wél een bewustzijn hebben, denken we dat we ons bestaan in de hand hebben. Niks is minder waar!
The Matrix
Vlerick roept vanaf hoofdstuk 1 een spannend verhaal op. Hij vergelijkt ons met de mensen die in de film The Matrix door geavanceerde robots gebruikt worden als energiebron. Die misbruikte mensen hebben het voordeel dat ze in hun glazen kokers met eerder aangename ervaringen bestookt worden. De genen gebruiken ons ook, maar ze doen het helaas méér met pijn, angst, verdriet, stress en frustratie dan met beloningen. Doorheen het verdere boek gebruikt de auteur "stokken" als hij het over straffen heeft en "wortels" als het gaat om een beloning die de genen beloven als hun vehikel (de mens) doet wat hij moet doen om een veelvoud aan genen aan te maken: namelijk overleven en zich voortplanten.
Vlerick roept vanaf hoofdstuk 1 een spannend verhaal op. Hij vergelijkt ons met de mensen die in de film The Matrix door geavanceerde robots gebruikt worden als energiebron. Die misbruikte mensen hebben het voordeel dat ze in hun glazen kokers met eerder aangename ervaringen bestookt worden. De genen gebruiken ons ook, maar ze doen het helaas méér met pijn, angst, verdriet, stress en frustratie dan met beloningen. Doorheen het verdere boek gebruikt de auteur "stokken" als hij het over straffen heeft en "wortels" als het gaat om een beloning die de genen beloven als hun vehikel (de mens) doet wat hij moet doen om een veelvoud aan genen aan te maken: namelijk overleven en zich voortplanten.
Wat beweegt mensen en andere dieren om te doen wat ze doen? Het is een vraag die elke filosoof en bioloog bezighoudt. Toen Richard Dawkins The selfish gene publiceerde in 1976 veroorzaakte dat een deining. Vlerick oordeelde dat het tijd was om deze theorie opnieuw onder de aandacht te brengen en aan te vullen. Hij stelt oplossingen voor om ons lot of ons welbevinden in eigen handen te nemen, want het zijn beslist niet de duizenden religies over de hele wereld die de juiste verklaring voor de schijnbare zinloosheid van ons bestaan hebben.
Darwin
Toen Darwin in 1859 het boek On the origin of species publiceerde, wist hij wél dat er geen goddelijke schepper aan te pas was gekomen, maar had hij nog geen benul van de basisregels van genetica die Gregor Mendel ontdekte in de jaren 1850. In deel I en II legt Vlerick uit hoe de genen het gedrag van levende wezens bepalen en omdat hij dat veel beter doet dan ik, ga ik er verder over zwijgen. Toch nog dit: als je na lezing nog denkt "wij bepalen zelf wat we doen en laten", dan scheelt er iets aan je bevattingsvermogen.
Toen Darwin in 1859 het boek On the origin of species publiceerde, wist hij wél dat er geen goddelijke schepper aan te pas was gekomen, maar had hij nog geen benul van de basisregels van genetica die Gregor Mendel ontdekte in de jaren 1850. In deel I en II legt Vlerick uit hoe de genen het gedrag van levende wezens bepalen en omdat hij dat veel beter doet dan ik, ga ik er verder over zwijgen. Toch nog dit: als je na lezing nog denkt "wij bepalen zelf wat we doen en laten", dan scheelt er iets aan je bevattingsvermogen.
Rebelleer tegen je genetische programmatie
Het derde deel beslaat ongeveer evenveel bladzijden als de twee vorige delen: de belangrijke ondertitel op de kaft wordt hier verklaard. Wij, mensen (en een paar andere diersoorten) hebben een zelfbewustzijn en toch realiseren we ons niet hoe ontzettend moeilijk het is om tegen de natuur in te gaan en tegen de "negativiteitsbias" die onze voorouders hielp om gevaren te detecteren.
Het derde deel beslaat ongeveer evenveel bladzijden als de twee vorige delen: de belangrijke ondertitel op de kaft wordt hier verklaard. Wij, mensen (en een paar andere diersoorten) hebben een zelfbewustzijn en toch realiseren we ons niet hoe ontzettend moeilijk het is om tegen de natuur in te gaan en tegen de "negativiteitsbias" die onze voorouders hielp om gevaren te detecteren.
De auteur legt ook uit waarom we nooit voldaan zijn: we wennen zó snel aan verbeterde omstandigheden dat we weer onder de stress zitten om een nieuwe verbetering te bereiken. Hij reikt ons remedies aan om onze gewoontes te counteren en te vervangen door een betere leefhouding. "Besef dat je je geluk alleen substantieel en permanent kunt verhogen door aan jezelf te werken, niet door te sleutelen aan je omstandigheden..." (p.186) Hiervoor duikt de auteur in eeuwenoude wijsheden, die door modern wetenschappelijk onderzoek bijgetreden worden: hoe kunnen we het verwerven van gelijkmoedigheid, tevredenheid, liefde, dankbaarheid, aandacht voor het hier en nu cultiveren? Ook nu weer beperk ik me tot de hoofdzaken, want Vlerick leg alles helder verstaanbaar uit met een voorbeeld wanneer dat nodig is. Dat hij oorzaken en remedies herhaalt is onvermijdbaar, maar dat draagt m.i. bij tot het belang van wat er herhaald wordt en ook tot een beter begrip van de omstandigheden waarin de oorzaken en remedies verschillen.
Lees ook zijn bijdrage in de blog van 25 januari 2024 Waarom we niet gelukkiger zijn op de website van het Humanistisch Verbond. Maar een nog betere kans om "gelukkiger" te worden, heb je na de lezing van dit boek! Het is mooi uitgegeven met blauwe, rustgevende, bladzijden tussen de drie delen en hoofdstukken.
In de eindnoten vind je de uitgebreide lectuur die hij raadpleegde: baanbrekende ideeën vinden en uitleggen is niet door onze genen geprogrammeerd, dat kost veel tijd en moeite en zelfs ingaan tegen onze natuur. Dat heeft de auteur dus met succes gedaan!
Gerda Sterk
Meer van Gerda Sterk
Gerda Sterk
