3 maart 2025
In de ban van Wij en Zij - Een pleidooi voor combinatiedenken
Wij ‘en’ Zij, niet ‘of’ Zij. Het woord 'en' koppelt twee andere woorden, adjectieven of hoofdzinnen aan elkaar. Het woord ‘en’ roept op de cover evenwel meteen een conflicterende gedachte op. In deze wereld, waarin de polarisatie vaak de ruimte van de dialoog inneemt, keek ik dan ook met nieuwsgierigheid uit naar de inzichten die in dit boek werden verwerkt. Mijn nieuwsgierigheid werd ruim beloond. De ondertitel ‘een pleidooi voor combinatiedenken’ (het woord lijkt nog niet erkend in de Nederlandse woordenlijst) roept echter ook een verzoenende gedachte op. Er is volgens de auteur dus tegelijkertijd plaats voor ‘Wij’ en voor Zij’. Dit boek legt ook uit ‘hoe’ we die combinatie kunnen verwezenlijken.
De auteur Patrick Loobuyck, moraalfilosoof, neemt de lezer mee doorheen een verhalend betoog. Starten doet hij vanuit ons aangeboren’ wij-zij’ denken, waarbij we instinctief zoeken naar de veiligheid die de eigen groep ons biedt. Soort zoekt (dus op natuurlijke wijze) soort. Dit denk- en gedragspatroon kwam vanuit een evolutionaire context vooral de samenwerking ten goede. In de huidige complexe wereld zaait dit wij-zij denken evenwel verdeeldheid. De oplossing die de auteur suggereert is niet om het wij-zij denken af te schaffen (het is nu eenmaal aangeboren), maar op bewuste wijze te verbreden, zodat ook andere meningen en perspectieven kunnen worden meegenomen in ons denken en onze opinievorming.
De auteur spitst zich in het boek toe op het politieke debat, waarin politiekers, op zoek naar elke bijkomende stem of like, zich vandaag als intellectuele hooligans durven te gedragen. Alles wat de eigen partij voorstelt is goed. Alles wat de andere partijen naar voor schuiven is slecht. Zijn verhaal belicht ook verschillende interessante facetten en uitwassen van het wij-zij denken dat opduikt bij de inrichting van het onderwijs, de integratie van nieuwkomers, onze verzuilde maatschappelijke onderbouw en het onderricht van levensbeschouwelijke vakken. Hij staat ook stil bij tegenstellingen die heersen tussen links-progressief en rechts-conservatief, terwijl beide overtuigingen mits enige goede wil en inspanning elkaar best wel kunnen aanvoelen en aanvullen. Hij vestigt dan ook de aandacht op de bedreiging die het wij-zij denken inhoudt voor een goede werking van onze democratie, wetend dat “menselijke vooruitgang slechts mogelijk is als we elkaar kunnen tegenspreken, corrigeren en aanvullen”.
Vanuit een internationale context en – met Donald Trump en Vladimir Poetin in het achterhoofd – lezen we dat een verheerlijking van het wij-zij denken, dat uitmondt in een toenemende polarisatie, goed gedijt in een omgeving waarin ‘you either win or loose’. Het wordt ‘wij’ tegen ‘zij’. De andere is niet langer een tegenstander, maar een vijand want “wie niet voor ons is, is tegen”. De emotie verdringt hierbij de rede.
De auteur schuift het combinatiedenken naar voor om het voormelde zwart-wit denken te doorbreken. Het vereist openheid, nieuwsgierigheid, geduld, initiatief, een verantwoordelijkheidsgevoel, het creëren van betrokkenheid en inspraak, de vrijheid van meningsuiting, een gezonde democratische onderbouw, intercultureel onderwijs, intellectuele bescheidenheid en vooral een positieve houding waarin je luisterbereidheid toont.
In de ban van wij en zij. Was ikzelf in de ban van dit boek? Jazeker! Ik kan dit boek aanraden aan iedereen die vrij wil blijven denken door eens ruimer te denken.
Alain Surkol
Meer van Alain Surkol
Alain Surkol
