Daarnaast maakt du Sautoy echter ook plaats voor bredere, niet-wiskundige duiding. Daarbij gaat het dan bijvoorbeeld over spellen in kunst en literatuur, computerspellen, valsspelen, non-games zonder (expliciete) spelregels, taal(spellen) en Duitsland als spelmekka met jaarlijkse verkiezing van het “Spiel des Jahres”. Vooral de historiek van belangrijke spellen zoals schaak, go en kaarten wordt uitvoerig behandeld. Hoewel de eerste spellen hoogstwaarschijnlijk religieuze gronden hadden, is ook hier het raakvlak met wiskunde uiterst belangrijk: “Voor mij als wiskundige representeren de Babylonische en Egyptische beschavingen een keerpunt in de ontwikkeling van onze soort. Zij waren de eerste die de overstap maakten van simpelweg tellen en meten naar bijzonder interessante wiskunde. Het opvallende is dat deze twee beschavingen ook de eerste waren die spelletjes met ingewikkelde spelregels bedachten, wat mijn vermoeden dat wiskunde en spelletjes sterk met elkaar verbonden zijn lijkt te bevestigen,” aldus du Sautoy.

Volgens filosoof Bernard Suits is een spel spelen “een vrijwillige poging om onnodige obstakels te overwinnen.” Een nogal beknopte definitie. Waarom zou je daar dan aan beginnen? Wel, blijkbaar voldoen spelletjes op die manier vooral aan onze behoeften naar competentie, autonomie en verbondenheid: “Omdat je je vrijwillig onderwerpt aan de regels van het spel, is het spelen een bevestiging van je vrije wil. We zijn niet passief als we een spel spelen, maar actief betrokken, waarmee we uiting geven aan ons vermogen tot zelfstandig handelen. […] We zijn op zoek naar die adrenalinekick die je krijgt als je eindelijk je doel bereikt. Als de obstakels te moeilijk zijn, verandert het spelen in werken. Als ze te makkelijk zijn, wordt het spel saai.” Vandaar ook de “gamificatie” van onderwijs bijvoorbeeld. Maar alweer legt du Sautoy ook heel toepasselijk de link met wiskunde: “De regels van het spel zijn de axioma’s van de wiskunde. Een spel spelen is uitproberen wat de gevolgen van die axioma’s zijn. […] De beste spelletjes hebben eenvoudige regels die tot complexe, veelzijdige en afwisselende resultaten leiden.”

Voor wie de (wiskundige) tekst nogal droog vindt om van begin tot einde door te lezen, biedt du Sautoy nog een leuk extraatje: Je kan zijn boek namelijk ‘spelen’ als een bordspel, als een soort ganzenbord over de hoofdstukken. Zelf ben ik op de gebruikelijke manier door de tekst gegaan, maar alvorens het boek te lezen, had ik mezelf wel twee vragen gesteld die ik graag beantwoord had gezien. In eerste plaats: In welke mate hangen spelvoorkeuren samen met culturele achtergronden? En daarnaast: Is er ook plaats in het boek voor de soms opmerkelijke invloed van fictieve spellen, waarvan het Glaskralenspel van Hermann Hesse en The Hunger Games waarschijnlijk de bekendste voorbeelden zijn?

Voor de tweede vraag is het wachten tot het laatste hoofdstuk – het Kralenspel van Magister Ludi Joseph Knecht blijkt uiteindelijk het favoriete spel van de auteur! – maar tot mijn aangename verrassing wordt de eerste vraag al op de tweede bladzijde van de inleiding aangekaart: “Als een cultuur liever een territoriaal spel zoals go speelt dan een wat agressiever spel zoals schaken, zegt dat waarschijnlijk iets over de waarden en de wereldvisie van die cultuur. Maar behalve spelletjes die de verschillen tussen culturen laten zien, zijn er ook spelletjes die zo universeel zijn dat ze over de hele wereld worden gespeeld. Spelletjes en hun geschiedenis leren me hoe culturen zijn ontstaan. Het zijn een soort archeologische vindplaatsen die de passies en ambities van de mensen uit het verleden levend houden. Vertel me welk spel je speelt en ik vertel je wie je bent.” Mooi, we zijn allemaal Homo Ludens.

Arno Keppens