3 juni 2025
Vandaag ik, morgen jij - Rood, wit en zwart in Breendonk
Jos Vander Velpen is een bekend strafpleiter en mensenrechtenadvocaat. Van 2004 tot 2017 was hij ook voorzitter van de Liga voor Mensenrechten. Het verzet tegen extreemrechts, zijn bekommernis voor mensenrechten en zijn strijd tot behoud van de rechtsstaat vormen een constante in zijn carrière. Hij neemt het steeds op voor de gewone man, slachtoffer van onrecht.
In 2004 kwam hij tussen in de rechtszaak die leidde tot de veroordeling van het Vlaams Blok als racistische partij, nadat hij deze partij reeds in 1989 aangeklaagd had in zijn boek Het Vlaams Blok, het verdriet van Vlaanderen.
In zijn talrijke publicaties komt het kamp van Breendonk meermaals aan bod, onder andere in 2009 En wat deed mijn volk? Breendonk een kroniek en in 2020 Breendonk. Kroniek van een vergeten kamp.
De auteur vindt het nog steeds nodig ons aan dit voormalige SS-kamp te herinneren. Nu extreemrechts terrein wint, gedragen door populistische figuren, is het absoluut nodig de gruwelen, in dit kamp begaan, in herinnering te brengen. Dit mogen we immers nooit vergeten.
In een eerste deel volgen wij het lot van twee verzetsstrijders, Jan Van Calsteren uit Antwerpen en Marcel Arras uit Lier. Ofschoon van totaal verschillende afkomst, Van Calsteren is communist en Arras is katholiek, vinden zij elkaar in de clandestiene strijd tegen de Duitse bezetter. Van Calsteren belandt in januari 1943 in Breendonk, Arras in mei 1943. Na zware martelingen werden zijn op transport gesteld naar Dachau. Zij overleefden in tegenstelling tot vele andere verzetslui. Van de 3456 gevangenen, die via Breendonk in de concentratiekampen belandden, overleefden 1733 deze beproeving niet.
Via het verhaal van deze twee gevangenen laat de auteur ons ook kennis maken met vele andere gevangenen en met het wrede lot dat hen in Breendonk wachtte. Breendonk was erger dan Buchenwald!
In het tweede deel worden twee Vlaamse bewakers belicht: Fernand Wyss en Richard De Bodt. In wreedheid kenden zij in het kamp hun gelijke niet. In koelen bloede vermoordde De Bodt 6 gevangenen. Hij werd na de oorlog ook vervolgd voor 4 gevallen van doodslag en 125 gevallen van slagen en verwondingen. Wyss werd veroordeeld voor 23 moorden en 4 gevallen van doodslag. Ongetwijfeld waren er meer slachtoffers. Daarbij moet vastgesteld worden dat de Vlaamse bewakers veel hardhandiger optraden dan hun Duitse collega’s. Zij wilden zich tegenover hun Duitse broodheren bewijzen en zeker niet onderdoen in wreedheden en vernederingen. De Duitsers begrepen niet hoe een Vlaming zijn eigen landgenoten zo kon mishandelen. In Nederland was dit overigens ook zo.
Fernand Wyss werd na de oorlog ter dood veroordeeld en op 12 april 1947 geëxecuteerd. Richard De Bodt werd bij verstek eveneens ter dood veroordeeld. Hij werd echter pas in 1951 aangehouden en verkreeg, ingevolge de gewijzigde tijdsgeest, gratie. Zijn straf werd omgezet in levenslange detentie. Hij stierf in de gevangenis van Sint-Gillis op 3 januari1975.
In een derde deel doet de auteur op levendige wijze verslag van deze rechtszaken, respectievelijk voor de Krijgsraad van Mechelen en die van Antwerpen.
Lange tijd bleef het stil rond het verzet in Vlaanderen. Alle aandacht ging naar de collaboratie. Dit hoeft niet te verwonderen. Meer dan honderdduizend strafdossiers werden aangelegd tegen collaborateurs en vermeende collaborateurs. In de naoorlogse periode bleef de collaboratie permanent in het nieuws. Er werd uitgebreid verslag uitgebracht over tal van rechtszaken die de bevolking beroerden. Het verzet kon op dergelijke aandacht niet rekenen.
Daarbij komt nog dat de collaboratie al vlug vergoelijkt werd tot idealisme, de strijd tegen het bolsjewisme, wat een impuls kreeg gedurende de Koude Oorlog, die zich vlug na de Tweede Wereldoorlog aankondigde. In Vlaanderen ontstond op deze basis een politieke partij die zich inzette voor amnestie.
Zo verdween het verzet uit het nieuwsspectrum. In de laatste jaren is daar een kentering in gekomen. Televisieprogramma’s werden aan het verzet gewijd terwijl ook tal van boeken over het verzet gepubliceerd werden. De auteur heeft daar met zijn werken een steentje toe bijgedragen.
Tenslotte moet nog vermeld worden dat het boek geïllustreerd is met een aantal indringende tekeningen van de bevriende kunstenaar Fred Bervoets.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
