5 juni 2025
Protesteren voor beginners - Over verzet en rebellie
We leven in een tijd waarin onrecht, verontwaardiging en protest elkaar opvolgen. Hoe langer hoe meer lijkt men her en der te raken aan de fundamenten van ons menszijn. In dit boek neemt de schrijver even afstand van het gegeven en analyseert hij aan de hand van verhalen uit het heden en verleden de drang tot opstand en het recht op rebellie. Het lot van het Palestijnse volk vormt de rode draad in deze korte maar boeiende analyse.
Protesteren voor beginners. De titel lijkt enigszins te verwijzen naar de zoveelste ‘voor dummies’ uitgave, maar dat is het allerminst. Toegegeven, dat was nu ook niet meteen mijn mening toen ik het boek aantrof in de filosofische afdeling van de boekhandel. Ik vermoedde toen al dat het geen instructieboek was om als beginnend protesteerder aan de slag te gaan. Dit boek vertelt je dus niet ‘hoe’ je een protest aangaat. Dit boek vertelt je iets over het ‘waarom’.
De schrijver neemt de lezer mee op reis doorheen 10 hoofdstukken, waarin telkens reële protestverhalen uit het verre of recente verleden onder de loep worden genomen. Gaandeweg pikt de lezer inzichten op die hem of haar wijzer maken om uiteindelijk het heden – ‘Wat met de Palestijnse kwestie?’ – beter te kunnen vatten. Teneinde de lezer van deze recensie toe te laten om het onderscheid te maken tussen de gedachten van de schrijver en die van de recensent, werden deze laatste onderstaand in cursief gezet.
Zo vertelt een ‘seksueel gedocumenteerd’ verhaal over de oorlog tussen de oud-Griekse stadsstaten Sparta en Athene dat oorlog vaak wordt gevoerd omwille van idealen, maar in werkelijkheid vooral wordt gemotiveerd door belangen, macht en geld. Dat klinkt alvast bekend, van Afrika tot in Amerika, vanop de Himalaya tot in de woestijn. En ook in Gaza.
Het verzet dat destijds door Gandhi werd geleid, maakt dan weer duidelijk dat massaal gedeelde burgerlijke ongehoorzaamheid de meest deugdzame vorm is van geweldloos protest. Het is de ultieme vorm van verzet waarbij de burger de controle grijpt. Trouwens, ook het Palestijnse volk heeft zich lange tijd geweldloos verzet tegen eerst de Britse en dan de Israëlische kolonisator. Evenwel zonder succes.
We kruipen in het denken van Nelson Mandela om zijn aanvankelijk, gewelddadige reactie op Apartheid beter te kunnen begrijpen. We leren dat herhaaldelijk geweld als tegenreactie ander geweld oproept, maar dat dit laatste vaak niets oplost. Het Apartheidsregime bleef gewoon van kracht. Het is uiteindelijk pas ten onder gegaan door geweldloos verzet, dat evenwel op andere plaatsen werd gevoerd, zoals op verschillende universiteiten in Amerika, en dat onder andere vormen plaatsvond, zoals door economische sancties en culturele boycots. We stellen dus vast dat internationale druk vaak onontbeerlijk is. Trouwens, vandaag is de wereld erg verdeeld over de eventuele houding tegenover de Palestijnse situatie. Er heerst onenigheid en verdeeldheid over het eventuele internationaal verzet tegen de Israëlische regering.
We verplaatsen ons naar de zwartepiet-protesten in Nederland om vanuit het oogpunt van de intellectueel (filosoof/schrijver) het vermeende racisme beter te kunnen vatten. We begrijpen deze vorm van geïnstitutionaliseerd racisme pas nadat we begrijpen hoe het in de praktijk juist werkt. Daartoe dient de intellectueel afstand te nemen om te kunnen observeren. Daartoe dient de activist deel te nemen om nabij te zijn. Beide actoren, intellectueel en activist hebben in die zin elkaar nodig en hebben dus een complementaire functie in het protest. Trouwens, de Palestijnse kwestie wordt gaandeweg door meer en meer intellectuelen op de korrel genomen. Het aanvankelijk activisme, onder de vorm van studentenprotest, is evenwel wereldwijd uitgedoofd.
We realiseren ons dat we leven in een wereld waarin we wederzijds afhankelijk zijn van onze medemens. We hebben elkaar nodig. We onderscheiden dan ook de activist van de populist. De populist heeft enkel een vijand nodig. Populisten wentelen zich in angst, wrok, haat en duisternis. Er klinkt dan voortdurend iets als : “Wíj kunnen slechts winnen als Zíj op vernederende wijze verslagen worden.” Trouwens, zou dit ook de weg zijn die Israël bewandelt? Wenst Israël de Palestijnen te vernederen door hun land te annexeren terwijl ze hen uithongeren?
“De vraag waarom dit gebeurt is niet eenvoudig te beantwoorden, zoals menselijk groepsgedrag nooit voor simpele verklaringen vatbaar is.”
We leren vanuit het oogpunt van de politieke context dat ‘antisemitisme’ door de Israëlische regering als een vlag wordt gebruikt die de onderliggende lading en intentie vergoelijkt en verbergt. We denken vanuit het perspectief van landen die bekend staan om hun kritisch beleid t.o.v. Israël, zoals Ierland, Spanje en in minder mate België. We maken anderzijds kennis met de invalshoek van uitgesproken pro-Israëlische landen zoals Duitsland, Nederland en de Verenigde Staten. Maar we begrijpen echt niet waarom de universele idealen waar het iedereen om te doen is, zoals vrijheid, gelijkheid en mensenrechten, geen rol van betekenis spelen in het huidige klimaat. Trouwens, Israël gebruikt al jaren disproportioneel geweld en ontzegt daarbij de Palestijnen internationaal erkende mensenrechten. Daarom is het uiteindelijk op 7 oktober tot een uitbarsting gekomen.
We willen als mens ‘wat is’ in vraag te stellen om ‘wat zou kunnen zijn’ na te streven. We voelen onrecht aan als een prikkeling tot opstand. Dat leert ons de Franse schrijver en filosoof Albert Camus. Het is ieders verantwoordelijkheid om vrijheid, gerechtigheid en vrede na te streven. Rebellie is in die zin een recht om te vechten tegen onderdrukking. “Geweldloos verzet verdient onze steun als alternatief voor het onrecht waarmee wij leven” stelt de auteur. Trouwens, ga je zelf weldra ook die verantwoordelijkheid opnemen? Dan is de lectuur van dit boek alvast een mooie aanzet hiertoe.
Alain Surkol
Alain Surkol
Lodewijk van Oord (1977) is een Nederlandse schrijver. Hij debuteerde in 2001 met gedichten in het literaire tijdschrift De Revisor, en publiceerde sindsdien romans, verhalen, essays, gedichten, opiniestukken en kritieken.
Meer van Alain Surkol
