17 juli 2025
Honingbijen - Een natuurlijke en minder natuurlijke historie
Noodzakelijke voorwaarde: interesse in de natuur. Als aan die voorwaarde voldaan is, dan raad ik het lezen van dit boek absoluut aan. Je zal feiten leren over honingbijen en andere insecten, die je versteld doen staan. Je leert ook dat al die bevindingen op uitgebreid wetenschappelijk onderzoek gebaseerd zijn.
Als geïnteresseerden in natuurverschijnselen weten we waarschijnlijk dat de koningin een bruidsvlucht maakt en dat de enige taak van de darren is, die koningin te bevruchten. Maar wist je dat er ongeveer 11.000 darren uit ongeveer 240 verschillende volken op een verzamelplaats aanwezig zijn en dat ze tussen de 4 tot 11 km vliegen om de “hangplaats” te bereiken?
Van Alphen legt uit dat men ontdekt heeft hoe ze die plaats vinden, dat de koningin met meerdere darren paart en dat ze sperma van wel 10 tot 20 darren kan opslaan. En daar eindigt het nog niet! Er komen bevruchte en onbevruchte eicellen tot leven, het voedsel dat de werksters de opgroeiende larven aanbieden verschilt, wat resulteert in bijen met verschillende taken. Er is veel onderzoek verricht aan sociale insecten, zoals mieren, termieten, wespen, angelloze bijen en honingbijen. Wat we erover te weten komen is “spannender dan de beste sciencefiction”.
Jacques van Alphen geeft in zijn inleiding vier redenen om dit boek te schrijven: hij wil dit “ingewikkeld verhaal” ook voor niet-biologen toegankelijk maken. De tweede reden is dat het eindelijk duidelijk is dat de evolutie van diergedrag in het wild, niet hetzelfde verliep als bij productiedieren, zoals bijvoorbeeld honingbijen. De inheemse zwarte honingbij wordt met uitsterven bedreigd en dit is de derde reden: een pleidooi voor het behoud van deze bij. De bestrijding van de exotische, parasitaire Varroamijt is de vierde reden, die is verweven met al het voorgaande.
Er komt een breed scala aan onderwerpen aan bod. Sommige bevindingen vond ik zo spectaculair dat ik uitroeptekens verwachtte: bijen doen aan zelfmedicatie, bijen hebben een duidelijke taakverdeling die afhangt van drie factoren: waar het bevruchte of onbevruchte ei gelegd wordt en wat voor voedsel de opgroeiende larve krijgt. Het bijenvolk functioneert zonder management en zonder heersers. De taal van de bijen is nóg ingewikkelder dan men altijd al dacht. Bijen houden zowel de luchtvochtigheid als de warmte in hun nest op een bepaald niveau. Hoe ze dat doen en met elkaar communiceren, legt de auteur u beter uit dan ik.
Het negatieve effect van de grootschalige landbouw op het leven van onmisbare bestuivers is een onderwerp, dat hij zodanig benadrukt dat hij op p.151 twee zinnen letterlijk herhaalt: “Het tekort aan bestuivers in de landbouw is ook een gevolg van de grootschaligheid die zorgt voor grote fluctuaties in het aanbod van nectar en stuifmeel in de tijd”. In veel hoofdstukken komt dit thema terug.
Dit boek is een grondig herziene heruitgave van 2022. Kwam in de eerste uitgave het eiland Texel als laatste toevluchtsoord van de zwarte bij niet voor, dan heeft hij dit in deze uitgave van 2025 aangepast, erop wijzend dat: “Helaas zijn de zwarte bijen van Texel toch ernstig gehybridiseerd...”.
Dit boek is een grondig herziene heruitgave van 2022. Kwam in de eerste uitgave het eiland Texel als laatste toevluchtsoord van de zwarte bij niet voor, dan heeft hij dit in deze uitgave van 2025 aangepast, erop wijzend dat: “Helaas zijn de zwarte bijen van Texel toch ernstig gehybridiseerd...”.
Hij wijdt een hoofdstuk aan “Darwiniaans imkeren” waarin hij uitweidt over de varroamijt en hoe imkers die zouden kunnen bestrijden. Hij wijst er trouwens regelmatig op dat imkers hun aanpak zouden moeten herzien en bijvoorbeeld niet meer de foute opvattingen van broeder Adam mogen geloven. Deze populaire imker van begin 1900, was zich niet bewust van het gevaar van het importeren van bijen.
Het hoofdstuk Referenties, waarin verwezen wordt naar wetenschappers, deskundigen en hun werken, beslaat vele bladzijden. Een register is er niet.
Alle geïnteresseerden, maar ook ervaren imkers kunnen iets opsteken van de lectuur van dit boek.
Gerda Sterk
Alle geïnteresseerden, maar ook ervaren imkers kunnen iets opsteken van de lectuur van dit boek.
Gerda Sterk
Jacques van Alphen is een Nederlandse bioloog. Als onderzoeker werkte hij o.a. aan de evolutie in het gedrag van sluipwespen. Hij woont deels in Noord-Frankrijk, waar hij zwarte honingbijen houdt.
Meer van Gerda Sterk
