22 oktober 2019
Japan
Is dit boek, Zuihitsu, Japanse gelegenheidsschrijfsels, of meer de voorloper, het Makura no Soshi, het hoofdkussenboek waar Cees Nooteboom zo dol op is? Misschien, maar het is vooral een verzameling van reisverhalen waarvan het eerste zo’n 40 jaar geleden werd genoteerd.
De verjaardag van de keizer en de grootsteden waarbij Nooteboom naast een klein meisje op een perron gezeten nauwkeurig voorspelt hoe die metropolen er later zullen uitzien als ze volwassen zal zijn: nu dus! De onbegrijpelijke, bijna slaafse beroepsethiek van de werknemers, de hulpeloosheid als er plots ‘iets’ mis gaat bij een nochtans aangekondigd bezoekje aan het parlement. De behulpzaamheid van de taxichauffeurs, … - de auteur beschrijft het allemaal.
Het is echter niet eenvoudig. Nooteboom citeert de Amerikaanse schrijver en journalist Lafcadio Hearn aan het begin van deze eeuw: ‘Er zijn over Japan duizend boeken geschreven, maar behalve artistieke publicaties en werken met een zuiver specialistisch karakter zijn er nog geen 20 werkelijk belangrijke boeken bij. Dit komt door de onvoorstelbare moeilijkheid om te bevatten en te begrijpen wat er onder de oppervlakte van het Japanse leven ligt.‘
Slaagt Cees Nooteboom er daarentegen wél in om Japan te bevatten en ons er echt wegwijs over te maken? Gedeeltelijk wel, maar het vergt toch heel wat moeite om dit werkje te lezen, en vooral om de lectuur vol te houden naar het einde toe.
Religie en kunst blijken er bijna onafscheidelijk met elkaar verbonden, maar zijn tevens heel complex. De schrijver noteert hierover: ‘Wie eenmaal de deur van een religie zachtjes achter zich heeft dichtgedaan, is meestal niet meteen bereid zijn weggeworpen oude waarden voor een nieuwe set mythen en mysteries in te ruilen.’ Hij probeert het toch in Kyoto, Nara en voor de grote boeddha in de Todaiji-tempel. Hij kan ook niet omheen het dagboek van Sei Shonagon, een Japanse hofdame uit de 10de eeuw, om het complexe leven aan het hof te beschrijven.
Nogmaals, hij doet dit in de stijl van het genre Zuihitsu of Makura no Soshi (the Pillowbook), een informeel soort boek dat mannen en vrouwen bijhielden als ze zich s’ avonds in hun vertrekken terugtrokken, en dat zij in de buurt van hun slaapplaats bewaarden, waarschijnlijk in de laden van hun houten kussens. Bedevaartsoorden en tempels waarin hij hopeloos verloren loopt en kloosters waar een monnik een fraai stukje kalligrafie schildert, het is voor mij heel herkenbaar.
In 2017 was ik zowel in Kyoto als in Tokyo. Ging ik naar Nara en liep het pad der filosofen. Maar was ik eveneens verrast door de hogesnelheidstrein, de Shinkansen, om vervolgens net zoals Cees Nooteboom het dichtst bij het gigantisch station van Kyoto eerst op zoek te gaan naar de Higashi-Honganji-tempel.
Heb ik van Japan toen veel begrepen? Eigenlijk niet. En zelfs na lectuur van dit prachtig boekje is daar slechts heel weinig aan veranderd. Dit zegt echter niks over het ontegensprekelijk groot observatievermogen van de schrijver, maar heel veel over het land en zijn bewoners. Typerend en wellicht niet alleen een beschrijving van jetlag kan ik hierover nog aanvullen: ‘Vliegen gaat te snel, de ziel is ergens achtergebleven en voegt zich pas na een paar dagen met moeite weer in het lichaam.' Het is inderdaad alsof je in Japan je eigen ziel voortdurend vooruit loopt.
Zal ik hier nog uit eigen ervaring aan toevoegen hoe onwerkelijk ik het gezellig gekeuvel tussen politie, Yakuza-gangsters en straatmadeliefjes vond in de uitgangswijk Kabukicho? Voor ondergetekende, deze penitentiair ambtenaar, toch eventjes wennen!
Meer van Michel Ackaert
