18 mei 2022
Angela Davis. Een biografie.
Deze autobiografie kent een lange geschiedenis, want ze werd voor het eerst gepubliceerd in 1974. In 1988 kwam er een tweede editie en zelfs nu, bijna 50 jaar na de eerste verschijning, komt er weer eentje. Dat is niet noodzakelijk een bewijs dat we te maken hebben met een bijzonder literair ingrijpend boek, natuurlijk, maar wel met een zeer belangrijke persoon en een zeer belangrijke ogenblik in de geschiedenis.
In het soort promotie-interview waaraan niemand kan ontsnappen bij de uitgave van een boek, zegt de nu 78-jarige Angela Davis dat ze bijna in elkaar kromp toen ze haar biografie, die ze schreef als 28-jarige, aan het herlezen was, “voor de manier van denken en uitdrukking”. Het boek was oorspronkelijk ook niet bedoeld als boek maar samengesteld met Toni Morrison als een opname voor een audioboek en dus letterlijk afgelezen van een tekst. De woordenschat en terminologie waren natuurlijk van die tijd en wat haar opviel – zeer homofoob. Ze stond op het punt aanpassingen door te voeren, toen ze begreep dat ze dan het boek bijna zou moeten herschrijven en -wat veel belangrijker was- dat dit niet mocht omdat het een historisch document was, een historisch verslag, een beeld van “de strijd die we toen begonnen te leveren voor de ontvoogding en de gelijkstelling, de rechten van de zwarten, tegen de discriminatie, tegen het gerechtelijk systeem, tegen de dagelijkse behandeling waarop zwarten toen konden rekenen”. Ze besefte ook dat ze toen al wist dat ze geen persoonlijke autobiografie wilde schrijven, zo een boek dat de persoon in het daglicht stelde en op een verhoogje plaatst. Ze had duidelijk een boek geschreven waarin ze deel uitmaakte van een beweging, van een gevecht tegen een vernederende en verkeerde, blinde orde en dat het boek ging over die toestand van discriminatie, angst en haat waartegen duizenden en duizenden onderdrukte mensen het opnamen. Ze verwijst dan ook constant naar wat anderen allemaal deden en geen ogenblik laat ze er zich op voorstaan dat haar eigen kwaliteiten van enig belang en invloed waren. Ze schrijft eerlijk over de angst die ze zo dikwijls moest overwinnen, de moed die ze weer moest opbrengen, de ogenblikken in de gevangenis dat ze depressief was, maar – en dat was natuurlijk haar sterkte - ze vond altijd weer de energie, het geloof, de bijna maniakale kracht tot actie voeren, om te strijden, oppositie te voeren, in opstand te komen.
Natuurlijk was ze wel één van die charismatische figuren, jong, mooi, welbespraakt, meeslepend. Zelfs de foto’s en korte filmfragmentjes van die tijd tonen dit nog duidelijk. Dat is hoe je dit boek moet lezen. Het is een tijdsbeeld van de late 60er en vroege 70er jaren. Davis was toen op het hoogtepunt van haar beroemdheid, met de wereldwijde “free Angela Davis” campagnes. Ze was iemand die schrijft hoe ze zich – jong als ze toen was - met ongelooflijke vitaliteit en een bijna instinctief politiek gevoel en inzicht in de strijd wierp. Voor mensen ouder dan 50 zal het een herinnering zijn van hoe het toen was en voelde, hoe men “wist” dat er grote dingen aan het gebeuren waren, dat het volk, de gewone mensen, de massa inderdaad dingen kon veranderen tegen een blijkbaar almachtig en gesofisticeerd sluw establishment dat tot alles bereid was om het gezag in stand te houden en de macht te behouden, ook als het slinkse, bedrieglijke en onwettelijke middelen moest gebruiken.
Voor lezers onder de 50 is het de gelegenheid om eens te ervaren wat een sensatie Davis toen was, hoe onverwacht en krachtig daar plots iemand stond die onder woorden bracht wat er scheef zat en wat er moest gedaan worden om dat recht te zetten en dan ook de daad bij het woord voegde met allerlei acties, met massa’s “broeders en zusters” bij elkaar te brengen en massaal te demonstreren en op alle mogelijke vlakken strijd te voeren. “Strijd” is waarschijnlijk het meest gebruikte woord in het boek.
Je krijgt het waargebeurde verhaal van een meisje dat opgroeide met de politiek. Zowel haar vader als haar moeder en de constante toeloop van mensen in huis waren lid van de Communistische Partij en organisatoren van verschillende groeperingen. Een voorbeeld van dat politiek aanvoelen is een van de vele voorvallen in de gevangenis. Ze is bang, vervolgd en gevat, in hechtenis genomen en geïsoleerd van haar vrienden binnen een vijandig gevangenissysteem. Ze vertelt hoe depressief ze zich voelde. Om zich daarna meteen tot de gevangenisbewaarder te wenden en te eisen dat ze nu eindelijk haar advocaat moet zien. Als men haar eten brengt in een veel te kleine cel waar geen plek voorzien is om het eten op te plaatsen en men het zo maar op de grond neerzet weigert ze het eten aan te raken. Na enige tijd in de gevangenis is ze er in gelukt haar “zusters” te verenigen in één groep, hen linkse geschriften te laten lezen, gesprekken met hen te voeren. Dan weet ze gewoon dat dit niet volstaat maar dat er ook wat moet gedaan worden. Ze geeft de groep karate lessen. Als dat verboden wordt op de wandelruimte, oefenen ze dan maar samen op weg erheen en terug.
Het herinnert je eraan hoe militaristisch en fysiek gewelddadig de VS toen was, vol van haat, angst en agressie. Dynamite Hill was de naam van een woonwijk waar de zwarte bewoners verjaagd waren door hun huizen op te blazen. Het is zo opvallend dat er altijd en overal wapens zijn, zelfs in het gerechtshof waar een toeschouwer plots een geweer bovenhaalt en de rechter gijzelt.
Segregatie is overal: aparte filmzalen, aparte toiletten. Behuizing: met 6 tot 7 personen in een eenkamer appartement. “Negerscholen” in bouwvallige gebouwen, potkachel in de winter, onvoldoende en oude lesboeken.
Ongelooflijk hoe gedetailleerd haar herinneringen zijn, tot en met de beschrijving van de bevloering in een politiekantoor. Een bijna stap na stap beschrijving van toen ze moest onderduiken en altijd overal gevaar voelde, nergens lang kon blijven maar van adres naar adres verhuisde en overal politieagenten in burger meende te zien. Als ze haar dan vatten is het gewoon de man in de kamer tegenover de hare die zijn deur opent en haar bij de arm vat. Het hotel zit wel vol politieagenten… Het aantal agenten aanwezig bij elke politieactie is trouwens ongelooflijk… Haar leven en bestaan in de gevangenis is ook zo intens verteld, dat je weet dat het een onuitwisbare indruk op haar achtergelaten heeft toen ze haar autobiografie schreef. Nog prangender is de aanloop tot haar in borg stelling en nog meer het mee beslissen over de samenstelling van de jury, met als hoogtepunt de dag en het moment van de uitspraak en de uitbarsting van vreugde en uitgelatenheid na de vrijspraak.
Ook ongelooflijk indrukwekkend is de wilskracht die ze opbrengt om naast het runnen van een zeer drukke massaorganisatie met voortdurend bezoekers, vergaderingen, schrijven, artikels, toch de tijd te reserveren om te studeren, zelfs al moet ze daarom een extra appartementje huren en soms ganse nachten studeren in plaats van te slapen.
Ondertussen leest ze Marx, Sartre’s “L’etre et le néant”, en nog veel meer. Ze maakt kennis met Malcolm X die een vergadering van blanken openlijk beschuldigend toespreekt. Ze leert Marcuse kennen en heeft stimulerende wekelijkse gesprekken met hem.
Ze behaalt haar doctoraat in de filosofie, Phd, en wordt aangesteld als lesgever aan de UCLA (University of California Los Angeles). Dat kon niet volgens een zekere Ronald Reagan, die toen gouverneur was van California, en ze wordt ontslagen, want ze was communist. Het gerechtshof verklaart dit onwettelijk. Reagan geeft niet op en laat haar weer ontslaan met als reden dat ze opruiende taal zou hebben gebruikt.
Een jaar later werd ze pas echt bekend. Een vriend, Jonathan Jackson hield vijf mensen onder schot in het gerechtshof omdat hij zijn broer en drie Soledad brothers wilde vrij krijgen. Er ontstond een schietpartij waarbij vier mensen, waaronder de rechter en Jackson werden gedood. Tijdens het daaropvolgend onderzoek werd vastgesteld dat dat de gebruikte wapens door Angela Davis gekocht waren. Ze werd beschuldigd van kidnapping, moord en samenzwering. Ze ging ondergronds maar werd enkele maanden later gevat. In afwachting van de rechtszaak werd ze 14 maanden opgesloten in de gevangenis. Het is dan dat de bekende “Free Angela Davis” campagne begon.
Als ze de toestand in haar boek vergelijkt met de toestand vandaag doet het haar beseffen dat er veel veranderd is, maar ook weer niet.
Zeer duidelijk was de atmosfeer er toen een van positieve, gemeenschappelijke actie en de zekerheid dat ze voor een juist een rechtvaardig ideaal en doel werkten. Ze begrepen dat ze deel uitmaakten van een grote stroming in vergelijking met ons hedendaags platvloers materialisme en kapitalisme.
Een boek dat bijwijlen leest als een roman, op andere ogenblikken veel stof tot nadenken verschaft.
Victor De Raeymaeker
Zeer duidelijk was de atmosfeer er toen een van positieve, gemeenschappelijke actie en de zekerheid dat ze voor een juist een rechtvaardig ideaal en doel werkten. Ze begrepen dat ze deel uitmaakten van een grote stroming in vergelijking met ons hedendaags platvloers materialisme en kapitalisme.
Een boek dat bijwijlen leest als een roman, op andere ogenblikken veel stof tot nadenken verschaft.
Victor De Raeymaeker
Uit het Engels vertaald door Jan Reyniers. Originele titel: An autobiography, verschenen bij Haymarket Books in 2021.
Meer van Victor De Raeymaeker
