28 januari 2023
Vrijheid en duisternis. Hoe de Dialectiek van de Verlichting het boek van de eeuw werd.
Martin Mittelmeier is een historicus. Zijn zoektocht gaat over hoe het boek “Dialectiek van de verlichting” van Adorno en Horkheimer tot stand kwam. Hoe Adorno, Horckheier, Hannah Arendt, Thomas Mann en andere leden van de Frankfurter Schule in de USA tijdens de oorlog overleefden en hoe ze met elkaar communiceerden. Het opzet van het boek is het ontstaan van het fascisme en de holocaust te begrijpen. Dit is mij alvast niet gelukt.
De context
Alle joodse intellectuelen die uit Nazi-Duitsland konden vluchten deden dit. De keuze was voor hen eenvoudig: overleven of sterven in een concentratiekamp. In de USA werkten ze aan de verschillende universiteiten en probeerden ze het werk dat ze reeds in Duitsland gestart hadden verder te zetten. Horkheimer poogde de Frankfurter Schule en het wetenschappelijk werk over Marx verder te zetten. Om dit te financieren was een knieval voor enkele geldschieters noodzakelijk. Zo schreef Adorno een rapport voor de CIA over Duitsland na WOII. De USA vroeg zich immers af hoe ze het na WOII in Duitsland moesten aanpakken. Het rapport van Adorno was geruststellend: “niet alle Duitsers waren overtuigde Nazi’s”. Adorno praatte de aanhang van de Nazi’s goed. In dit licht is het doctoraat van Hannah Arendt over de schuldvraag van de Nazi’s interessant. Ook zij hing gedeeltelijk de stelling aan dat de rol van de Nazi’s bij de concentratiekampen instrumenteel en institutioneel was en hun vrije wil bij de holocaust eerder beperkt was.
Alle joodse intellectuelen die uit Nazi-Duitsland konden vluchten deden dit. De keuze was voor hen eenvoudig: overleven of sterven in een concentratiekamp. In de USA werkten ze aan de verschillende universiteiten en probeerden ze het werk dat ze reeds in Duitsland gestart hadden verder te zetten. Horkheimer poogde de Frankfurter Schule en het wetenschappelijk werk over Marx verder te zetten. Om dit te financieren was een knieval voor enkele geldschieters noodzakelijk. Zo schreef Adorno een rapport voor de CIA over Duitsland na WOII. De USA vroeg zich immers af hoe ze het na WOII in Duitsland moesten aanpakken. Het rapport van Adorno was geruststellend: “niet alle Duitsers waren overtuigde Nazi’s”. Adorno praatte de aanhang van de Nazi’s goed. In dit licht is het doctoraat van Hannah Arendt over de schuldvraag van de Nazi’s interessant. Ook zij hing gedeeltelijk de stelling aan dat de rol van de Nazi’s bij de concentratiekampen instrumenteel en institutioneel was en hun vrije wil bij de holocaust eerder beperkt was.
Antisemitisme project
Adorno en Horkheimer schreven aan verschillende versies van een boek “Dialectiek van de Verlichting”. Zij slaagden erin bij de vijftigste verjaardag van Pollock een conferentie te organiseren met het American Jewish Committee waarbij het in hun bedoeling lag om een wetenschapppelijk departement te stichten dat verantwoordelijk zou zijn voor de voortzetting en de verbreding van het antisemitismeproject. Horkheimer werd directeur van het instituut in New York. Dit gaf Adorno de gelegenheid om onderzoek op te starten naar de iconofrafie van de antisemieten, naar het imaginaire van het onbewuste antisemitisme, naar het anti-semitisme bij huisvrouwen en naar de sociologische en politieke en economische mechanismen achter het Amerikaanse antisemitisme. Adorno droomde ervan om een handboek voor Joden te ontwikkelen en de karaktertrekken te verzamelen die voor typisch joods doorgaan. Deze moesten onderverdeeld worden in karaktertrekken die probleemloos zijn (bijvoorbeeld van goed eten houden) en karaktertrekken die men onder controle moest houden (bijvoorbeeld in het gewone leven aanspraak maken op bijzondere privileges). Dit was een van de projecten die nooit gerealiseerd werden.
Jammer, het had de huidige Israëlische regering misschien doen nadenken!
Lieven Vanhoutte
Meer van Lieven Vanhoutte
Adorno en Horkheimer schreven aan verschillende versies van een boek “Dialectiek van de Verlichting”. Zij slaagden erin bij de vijftigste verjaardag van Pollock een conferentie te organiseren met het American Jewish Committee waarbij het in hun bedoeling lag om een wetenschapppelijk departement te stichten dat verantwoordelijk zou zijn voor de voortzetting en de verbreding van het antisemitismeproject. Horkheimer werd directeur van het instituut in New York. Dit gaf Adorno de gelegenheid om onderzoek op te starten naar de iconofrafie van de antisemieten, naar het imaginaire van het onbewuste antisemitisme, naar het anti-semitisme bij huisvrouwen en naar de sociologische en politieke en economische mechanismen achter het Amerikaanse antisemitisme. Adorno droomde ervan om een handboek voor Joden te ontwikkelen en de karaktertrekken te verzamelen die voor typisch joods doorgaan. Deze moesten onderverdeeld worden in karaktertrekken die probleemloos zijn (bijvoorbeeld van goed eten houden) en karaktertrekken die men onder controle moest houden (bijvoorbeeld in het gewone leven aanspraak maken op bijzondere privileges). Dit was een van de projecten die nooit gerealiseerd werden.
Jammer, het had de huidige Israëlische regering misschien doen nadenken!
Lieven Vanhoutte
