5 februari 2023
Drie zakken dameskleding, twee cakes Kyiv en een sniper. Naar de grens van Oekraïne en verder.
Jaap Scholten is grafisch ontwerper van opleiding. In 2003 vestigde hij zich in Hongarije en studeerde er sociale antropologie. Hij schreef verhalen, columns en verschillende romans over het leven in Hongarije (Heer en Meester, 2008) en over het lot van de Hongaarse aristocratie in Transsylvanië tijdens het communisme (Kameraad Baron, 2010). Met zijn verblijf van bijna twintig jaar in Hongarije mag hij wel beschouwd worden als een kenner van Oost-Europa en is hij zeker goed geplaatst om verslag uit te brengen over de oorlog in het naburige Oekraïne.
Op 25 februari 2022, dag twee van de oorlog in Oekraïne, begaf de auteur zich naar de Hongaars-Oekraïense grens om er vrienden op te halen en verleende hen een tijdje onderdak. Het was het begin van zijn betrokkenheid met de strijd van het Oekraïense volk.
Gaandeweg verlegde de auteur zijn focus van hulp aan vluchtelingen naar ondersteuning van de Oekraïense strijders. Hij wierf fondsen voor de aankoop van geneesmiddelen en traumapaketten die betrouwbare koeriers naar Oekraïne brachten. Eind mei vertrok hij zelf naar Oekraïne met hulpgoederen en hij bleef meer dan een week in de omgeving van Kiev en ten noorden ervan: de streek die de Russen bij het begin van de oorlog bezet hebben en waar zij behoorlijk tekeergegaan zijn. In zijn ontmoetingen met de gewone burgers en soldaten was hij getuige van de moed, de veerkracht en de eensgezindheid van het Oekraïense volk.
Deze ontmoetingen geven de lezer een beeld van het dagelijkse leven in een land in oorlog en hoe een oorlog ingrijpt in het leven van de gewone mens: het verdriet van de familieleden van gesneuvelde soldaten en vermoorde burgers, de constante dreiging van bombardementen, de hachelijke levensomstandigheden met in het beste geval een gebrekkige water- en energievoorziening. Hij heeft ook oog voor de problemen van de vluchtelingen, die verspreid over een groot deel van Europa hun leven terug op de rails proberen te zetten, geconfronteerd met een vreemde taal, andere gebruiken, nieuwe job…
In Oekraïne ontmoette hij er de Amerikaanse sniper Deal, die zich voor drie maanden vrijwillig aangesloten had bij het Oekraïense leger om er scherpschutters op te leiden en ondertussen ook enkele hooggeplaatste Russische officieren te liquideren. Een scherpschutter doodt niet anoniem. Hij kent zijn slachtoffer en besluipt het tot hij het goed in zijn vizier heeft om de trekker over te halen. Deal heeft daar geen moeite mee en deelt de motivatie van de Oekraïense soldaten en burgers door wat hij gezien heeft:
“Jaap, ik ben in Boetsja en Irpin geweest, net nadat het bevrijd was. Ik heb daar met burgerslachtoffers gesproken, het is beestachtig wat de Russen hebben gedaan. En dat was geen uitzondering. Vrijwel overal gaat het zo. Er wordt stelselmatig gemoord en verkracht door de Russen, in dorpen en in steden. Er is geen enkele eer in dat leger. Het Russische leger bestaat uit verkrachters, moordenaars en plunderaars. Ik zie ze niet als mensen. Het zijn varkens die zichzelf klaar gemaakt hebben voor de slacht. Ze moeten worden uitgeschakeld. Daar ben ik voor opgeleid.”
“Jaap, ik ben in Boetsja en Irpin geweest, net nadat het bevrijd was. Ik heb daar met burgerslachtoffers gesproken, het is beestachtig wat de Russen hebben gedaan. En dat was geen uitzondering. Vrijwel overal gaat het zo. Er wordt stelselmatig gemoord en verkracht door de Russen, in dorpen en in steden. Er is geen enkele eer in dat leger. Het Russische leger bestaat uit verkrachters, moordenaars en plunderaars. Ik zie ze niet als mensen. Het zijn varkens die zichzelf klaar gemaakt hebben voor de slacht. Ze moeten worden uitgeschakeld. Daar ben ik voor opgeleid.”
Het beestachtig gedrag van Poetins handlangers is de beste motivatie voor de Oekraïense strijders en de Oekraïense bevolking. Dit heeft zeker de betrokkenheid van de meeste Westerse landen verhoogd. Des te merkwaardiger is de houding van de Hongaarse overheid en een deel van de Hongaarse bevolking. Velen vinden dat Poetin het allemaal niet zo slecht bedoelt en leggen de schuld bij Amerika, Oekraïne en het Westen. Dit is verwonderlijk in het licht van de Russische inval in Hongarije en de daaropvolgende repressie in 1956.
Begin juni reisde de auteur terug naar Hongarije met drie zakken kledij van een vriendin die halsoverkop Kiev ontvlucht was, twee cakes Kiev (blijkbaar een plaatselijke specialiteit) en sniper Deal, op weg naar huis in Amerika.
De lezer moet zeker geen gedetailleerd verslag van de eerste oorlogsmaanden verwachten. De auteur brengt verslag uit van zijn acties om het Oekraïnse volk te helpen en van zijn ontmoetingen met de plaatselijke bevolking. Het is ook te vroeg om de ‘speciale militaire actie’ van Poetin in het juiste historische perspectief te plaatsen. Geschiedenis wordt achteraf geschreven, wanneer het stof is gaan liggen, de meeste feiten bekend zijn en de juiste verbanden gelegd kunnen worden.
Wellicht zal over deze oorlog, die misschien amper begonnen is, nog veel geschreven worden. De auteur heeft wel de verdienste dat hij één van de eersten is om ons een ooggetuigenverslag te bezorgen over het leven in Oekraïne in de eerste oorlogsmaanden.
Wie nu, na meer dan negen maanden vijandelijkheden, nog twijfelt aan de schuld van Poetin voor deze moorddadige oorlog, moet dit boek niet lezen. De lectuur ervan zal hem toch niet tot rede brengen. Wie wel bekommerd is om de territoriale integriteit van een land en om het behoud van democratische waarden en vrijheden, zal er des te meer van overtuigd zijn dat wij in het vrije Westen de Oekraïense bevolking moeten blijven steunen. Het zal nodig zijn.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
