1 september 2021
Morele illusies, deel 1: discriminatie
Ben jij belangrijker dan iemand anders? Hebben 'blanken' of mannen meer rechten dan zwarten of vrouwen? Is het recht op vrijheid, of het recht om geen slaaf of koopwaar te zijn, voor een mens sterker dan voor een dier? Mogen we naar willekeur kiezen wie we schaden? Waarom vertroetelen we een kat, maar eten we een kip?
Bij discriminatie nemen we een willekeurige eigenschap, zoals huidskleur, geslacht of soort, waarmee we iedereen in groepen onderverdelen. Diegenen die tot de eerste, bevoorrechte groep behoren, behandelen we beter dan de individuen van andere groepen. En we tolereren niet dat individuen van de andere groepen beter behandeld worden. Bij discriminatie is er ongewenste willekeur: de manier om individuen in groepen te plaatsen is willekeurig, en die willekeur is ongewenst door de individuen van de benadeelde groepen.
Waarom mag iemand wel verhuizen van de stad Gent naar de stad Brugge, of van de provincie Limburg naar de provincie Antwerpen, maar niet van het land Senegal naar het land Frankrijk? Tussen naburige gemeenten en steden zijn er grenzen, maar die zijn open. Tussen landen zijn grenzen vaak gesloten in de zin dat migratie tussen die landen beperkt wordt. We kunnen de wereld onderverdelen in continenten, die we kunnen onderverdelen in landen, die we verder kunnen onderverdelen in gewesten, provincies, gemeenten en straten. Waarom zouden de grenzen tussen landen belangrijker zijn dan die tussen bijvoorbeeld gewesten of provincies? Iemand die geboren is in Antwerpen, behoort die tot het Antwerpse volk, het Vlaamse volk, het Belgische volk, het Europese volk of het wereldvolk? Hoe weten we welk het echte volk is waartoe die persoon behoort? Zijn er wel scherpe grenzen te trekken tussen volkeren? Een nationalist verkiest een willekeurige manier om de wereld te verdelen in regio's of volkeren. Als die nationalist dan migratie tussen die regio's beperkt of individuen van andere volkeren benadeelt, is er discriminatie, want er is dan ongewenste willekeur. Waarom zou jij in een gemeente mogen wonen, winkelen en werken, maar mag iemand die geboren is aan de andere kant van een willekeurige, onzichtbare landsgrens niet in diezelfde gemeente wonen, winkelen en werken? Beging die persoon een strafbare misdaad door aan die andere kant van de landsgrens te zijn geboren?
Volgens de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens hebben alle mensen fundamentele rechten zoals het recht op vrijheid en welzijn. Maar waarom zouden we rechten niet beperken tot enkel zwarten? Of enkel volwassenen? Of enkel vrouwen? En waarom zouden we de groep niet uitbreiden en rechten toekennen aan alle mensapen? Of alle primaten? Of alle zoogdieren? Wij zijn net zo goed mensaap, primaat en zoogdier als dat we mens zijn. Wij behoren tot de biologische soort van mensen, maar ook tot de biologische orde van primaten en de biologische klasse van zoogdieren. In plaats van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens kunnen we net zo goed spreken van de Universele Verklaring van de Rechten van de Primaat. Niet alle primaten kunnen rechten begrijpen en respecteren, maar ook niet alle mensen kunnen dat.
Speciesisme of soortisme is discriminatie op basis van soort, net zoals racisme discriminatie is op basis van ras of afstamming, en seksisme discriminatie is op basis van geslacht of seksuele voorkeur. De keuze om individuen onder te verdelen volgens soort in plaats van volgens ras, geslacht, biologische orde of biologische klasse, is willekeur. Individuen van andere soorten dan benadelen, is discriminatie.
En net zoals er geen scherpe grenzen te trekken zijn tussen blanken en zwarten, zo zijn er geen scherpe grenzen te trekken tussen mannen en vrouwen, en ook niet tussen verschillende soorten. Er zijn interseksuelen die kenmerken hebben van zowel mannen als vrouwen. Er zijn muilezels: kruisingen tussen paarden en ezels. En er bestaan ook kruisingen tussen lama's en kamelen, tussen leeuwen en tijgers, tussen schapen en geiten, tussen dolfijnen en orka's, tussen ijsberen en grizzlyberen. Paarden en ezels behoren tot twee verschillende soorten, omdat de meeste muilezels onvruchtbaar zijn. Maar dat is een nogal willekeurige en vergezochte manier om soorten af te bakenen. Alle dieren hebben gemeenschappelijke voorouders. Stel dat al onze voorouders nu nog leefden, en we zetten ze op een rij. Helemaal links sta jij, daarnaast je moeder, je grootmoeder enzovoort. Dan gaan we nergens een grens kunnen trekken en bepalen wie van die voorouders mens is. In die rij is er niemand aan te wijzen die een mens is, maar wiens moeder geen mens is. Dat is te vergelijken met een rij van zandhopen: helemaal links ligt een hoop met 1000 zandkorreltjes, daarnaast ligt een hoop met 999 korreltjes, daarnaast een met 998, enzovoort. Nergens kun je een grens trekken en zeggen: 'Aan de linkse kant zijn de zandhopen, rechts van deze lijn zijn er geen zandhopen'. Tussen soorten zijn er dus geen scherpe grenzen, net zoals er tussen volkeren, rassen en geslachten geen scherpe grenzen te trekken zijn.
Morele illusies, deel 1: discriminatie
Het spontane oordeel dat individuen van een willekeurige groep belangrijker zijn of meer rechten verdienen dan individuen van andere groepen, is een morele illusie, vergelijkbaar met de 'uitspringende driehoeken' optische illusie. De blauwe driehoeken staan symbool voor individuen. Het lijkt alsof de zes blauwe driehoeken in het midden van de afbeelding eruit springen of helderder zijn dan de andere driehoeken. Het is alsof die zes driehoeken belangrijker zijn en behoren tot een geprivilegieerde groep. In werkelijkheid zijn alle blauwe driehoeken dezelfde. De optische illusie is hardnekkig: zelfs als je weet dat de driehoeken dezelfde zijn, lijken de zes in het midden toch nog bijzonder te zijn. Ook discriminatie is hardnekkig: iemand die opgroeide in een racistische samenleving en daardoor spontane racistische oordelen kreeg, kan wel begrijpen dat blanken en zwarten evenwaardig zijn, maar het voelt daarom nog niet zo aan. Je kunt wel op basis van argumenten erkennen dat katten en kippen evenwaardig zijn, maar spontaan lijkt het nog steeds zo dat katten niet mogen worden opgegeten en kippen wel.
Voor meer morele illusies; zie het boek Morele Illusies: waarom onze intuïties niet te vertrouwen zijn.
Meer van Stijn Bruers