Vanaf 1884 leed hij aan tuberculose waarvoor hij in 1897 voor het zachte klimaat eerst naar Nice en later naar Jalta verhuisde. In 1901 huwde hij de succesvolle actrice Olga Knipper, die eerder al in zijn stukken acteerde. Vanaf 1903 verslechterde zijn gezondheidstoestand. Hij vertrok naar het Duitse kuuroord Badenweiler waar hij in 1904 overleed aan de gevolgen van tuberculose.

De verzamelde verhalen van Tsjechov werden in 2002 opgenomen in de lijst van “Belangrijke boeken uit de wereldliteratuur”, samengesteld op initiatief van de Zweedse Academie.

In deze uitgave De mooiste verhalen maakt Gijs Scholten van Aschat een keuze uit zowat 2.500 bladzijden korte verhalen. Zijn besluit is dat Tsjechov eigenlijk geen slechte verhalen geschreven heeft. Dit maakte het kiezen nog moeilijker. Uiteindelijk zijn er 62 verhalen overgebleven. Dat is zowat een kwart van het totale aantal. Bij de selectie heeft hij geprobeerd al de verschillende stijlen en genres een plaats te geven.

Tsjechov stierf jong, maar bouwde een imposant oeuvre op. Zijn verhalen zijn meestal kort. In enkele woorden schept Tsjechov een sfeer en introduceert hij de hoofdrolspelers van het verhaal. Meestal zijn dat schuchtere types vol tegenslag en het leven ondergaand. Nooit zijn ze succesvol, maar ploeteren ze voort in hun duistere leefwereld. Ze zijn licht ontvlambaar, sociaal onhandig, drinken en eten te veel, zijn soms opstandig maar bijna altijd grenzeloos naïef. Als ze denken slim te zijn, delven ze bijna altijd het onderspit.

Tsjechovs toon is ironisch, maar toch leeft hij steeds mee met zijn personages die te kijk worden gezet. Onder die ironie schuilt een diepe weemoed. Hij oordeelt nooit, maar toont medelijden en bijna elk verhaal eindigt met een glimlach. Je leest in die verhalen de kleinheid van de mens tegenover zichzelf en de maatschappij. Hij geeft het trieste beeld van het leven in de alledaagse kleinburgerlijkheid indringend en waarheidsgetrouw weer. Je kan je, door de verhalen, even inleven in hun maatschappelijke wereld. De weinig opzienbarende plots worden bevolkt door figuren die we kennen uit andere Russische klassiekers. We zien ze ditmaal door Tsjechovs visie: weerloos en machteloos. Ze ondergaan hun eigen karakter en de wereld om hun heen. Ze gaan gebukt onder hun onvermogen iets zinvols te ondernemen. Toch is de toon van Tsjechov licht en haalt de melancholie de bovenhand. Zo is Tsjechovs stijl authentiek, zijn karakterisering levensecht en zijn observatievermogen chirurgisch levensecht. In elk verhaal zitten toevalligheden waarover eigenlijk weinig of niets diepzinnig te vertellen valt. Wat de karakters verbindt, is dat ze van alles willen bereiken, maar er weinig of niets van terechtbrengen. Tsjechov beschrijft hen met een mild nihilisme, zodat de lezer elke keer weer met hen meeleeft. De meesten van hen worden dan ook gedwarsboomd door banale lotgevallen. Tsjechov registreert de werking van het lot als een dokter en verhult niet dat hij sympathie heeft voor zijn personages die hij onder zijn hoede neemt als waren het zijn patiënten.

Zijn deze opgenomen verhalen de mooiste die Tsjechov schreef? Met dit boek kom je alvast niet bedrogen uit. Elk verhaal voert je weg in de fantasiewereld van de kunstenaar. Tsjechov tekent met zijn pen een gedroomde wereld die de lezer aanspreekt. Het is ook naar vorm een mooi uitgegeven boek met harde kaft en leeslint. Het enige wat ik in deze uitgave mis, is het jaartal wanneer elk verhaal geschreven is.

Paul Van Aelst