6 mei 2024
De verworpenen van de aarde
Deze vertaling werd eind oktober 2023 afgerond, op het ogenblik dat de laatste settlerkolonie in Azië en Afrika, de zionistische apartheidsstaat Israël, ongestraft een nieuwe genocide en een nieuwe Nakba in Gaza aanricht, volmondig gesteund door de Verenigde Staten en het hypocriete humanitarisme van de Europese Unie. Ik draag haar in alle bescheidenheid op aan het Palestijnse volk.
Bovenstaande regels werden op 27 oktober 2023 geschreven door Joost Beerten, vertaler van Franz Fanons Les damnés de la terre dat – als ik tenminste Amazon mag geloven - op 25 april 2024 verscheen, precies vijftig jaar na de Anjerrevolutie in Portugal. Toen maakte een geweldloze militaire staatsgreep een einde aan een halve eeuw dictatuur. Een jaar later werden de Portugese koloniën Angola, Mozambique, Guinee-Bissau, Kaapverdië, São Tomé en Principe onafhankelijk.
Dit is een humanistische kritiek.
Woord vooraf
Mijn perspectief
Het is, denk ik, goed dat u iets meer weet van degene die het verschijnen van de nieuwe vertaling van Frantz Fanons Les damnés de la terre voor u bespreekt. We hebben immers allemaal zo onze persoonlijke referentiepunten, onze geleefde werkelijkheid.
Ik ben in 1956 geboren in Amsterdam. Een nakomertje. Mijn broer vervulde begin jaren zestig zijn dienstplicht in Nederland op de Veluwe en in Duitsland op de Lüneburger Heide, terwijl ik op de kleuterschool in de zandbak speelde. Ik groeide op in een links, niet-religieus gezin waar veel over politiek en het wereldgebeuren werd gepraat. Dit alles maakte mij vroegwijs.
Mijn perspectief
Het is, denk ik, goed dat u iets meer weet van degene die het verschijnen van de nieuwe vertaling van Frantz Fanons Les damnés de la terre voor u bespreekt. We hebben immers allemaal zo onze persoonlijke referentiepunten, onze geleefde werkelijkheid.
Ik ben in 1956 geboren in Amsterdam. Een nakomertje. Mijn broer vervulde begin jaren zestig zijn dienstplicht in Nederland op de Veluwe en in Duitsland op de Lüneburger Heide, terwijl ik op de kleuterschool in de zandbak speelde. Ik groeide op in een links, niet-religieus gezin waar veel over politiek en het wereldgebeuren werd gepraat. Dit alles maakte mij vroegwijs.
Toen ik vijftien was, begon ik een milieuactiegroep die streed tegen een militair oefenterrein op Terschelling dat naast een natuurgebied lag. Op onze top waren we met z’n drieën; twee jongens van vijftien en een van dertien. Toch meende het rechtse dagblad De Telegraaf te kunnen melden – het ging over ons – dat er in het diepste geheim een massale bezetting van een militair oefenterrein werd voorbereid. Wij lieten ‘de vijand’ graag in de waan.
Toen ik in de jaren zeventig de stemgerechtigde leeftijd had bereikt, stemde ik Pacifistisch-Socialistische Partij. Dat ben ik blijven doen, totdat de PSP begin jaren negentig opging in GroenLinks; sindsdien stem ik GroenLinks. Niet zelden bij gebrek aan beter.
Toen ik in de jaren zeventig de stemgerechtigde leeftijd had bereikt, stemde ik Pacifistisch-Socialistische Partij. Dat ben ik blijven doen, totdat de PSP begin jaren negentig opging in GroenLinks; sindsdien stem ik GroenLinks. Niet zelden bij gebrek aan beter.
Dit legendarische affiche uit 1971 hing jarenlang op mijn jongenskamer. Zou GroenLinks een dergelijk affiche aandurven? Ik denk van niet.
Tijdens mijn militaire keuring liet ik de psychiater weten, dat ik zou gaan dienstweigeren. Enige weken of maanden later ontving ik een blauwe kaart waarop stond, dat ik ‘buitengewoon dienstplichtig’ was verklaard. Ik hoefde niet in dienst, maar ik kon tot mijn 36e in geval van oorlog worden opgeroepen. Ik kreeg kort daarna, omdat ik ‘buitengewoon dienstplichtig’ was, nog wel iemand van Bescherming Bevolking aan de deur. Deze organisatie was in 1952 opgericht om de bevolking in tijd van oorlog te kunnen beschermen. Ze hadden een boekje uitgegeven met handige tips; in het geval van een atoomoorlog kon je het best onder de keldertrap gaan zitten.
In geval van een atoomoorlog
De BB-man concludeerde al snel – en geheel terecht - dat ik niet gemotiveerd was, dat de BB daarom niets aan mij had en vertrok.
Ik demonstreerde in de jaren zeventig en tachtig tegen de oorlog in Vietnam, de kruisraketten en de apartheid in Zuid-Afrika. En ik had lang haar, héél lang haar. En ik studeerde geschiedenis.
Ik demonstreerde in de jaren zeventig en tachtig tegen de oorlog in Vietnam, de kruisraketten en de apartheid in Zuid-Afrika. En ik had lang haar, héél lang haar. En ik studeerde geschiedenis.
‘We shall liberate this country’
In de jaren tachtig leerde ik een belangrijke les: ook al meen je dat je aan de goede kant van de geschiedenis staat, sluit je ogen niet voor het kwaad aan ‘jouw’ kant en praat het vooral niet goed. Wat was het geval? In Zuid-Afrika hadden anti-apartheid strijders een straf bedacht voor mensen die zij verdachten van collaboratie met het apartheidsregiem: Necklacing. De verdachte kreeg dan een autoband met brandbare stof om de nek gehangen en die werd vervolgens aangestoken. De vrouw van Nelson Mandela was er een warm voorstander van: ‘With our boxes of matches, and our necklaces, we shall liberate this country.’ Ik werd fysiek onpasselijk en dat is – zo meen ik – een goede aanwijzing dat er iets niet deugt. Goedpraten is in zo’n geval verraad aan je eigen geweten, verraad aan de menselijkheid.
In de jaren tachtig leerde ik een belangrijke les: ook al meen je dat je aan de goede kant van de geschiedenis staat, sluit je ogen niet voor het kwaad aan ‘jouw’ kant en praat het vooral niet goed. Wat was het geval? In Zuid-Afrika hadden anti-apartheid strijders een straf bedacht voor mensen die zij verdachten van collaboratie met het apartheidsregiem: Necklacing. De verdachte kreeg dan een autoband met brandbare stof om de nek gehangen en die werd vervolgens aangestoken. De vrouw van Nelson Mandela was er een warm voorstander van: ‘With our boxes of matches, and our necklaces, we shall liberate this country.’ Ik werd fysiek onpasselijk en dat is – zo meen ik – een goede aanwijzing dat er iets niet deugt. Goedpraten is in zo’n geval verraad aan je eigen geweten, verraad aan de menselijkheid.
‘From the river to the sea’
Eenzelfde fysieke onpasselijkheid overviel mij bij de inval door Hamas op 7 oktober 2023. Er werd onder andere op het Super Nova Festival een bloedbad aangericht. Ik ga de gruwelijkheden niet beschrijven. Mocht u een indruk willen krijgen, dan kunt u op Wikipedia een filmpje vinden. [Bloedbad op Supernova Sukkot Gathering - Wikipedia] 364 festivalgangers werden vermoord. Hamas doodde die dag ruim 1.200 mensen en ontvoerde ruim 200.
Eenzelfde fysieke onpasselijkheid overviel mij bij de inval door Hamas op 7 oktober 2023. Er werd onder andere op het Super Nova Festival een bloedbad aangericht. Ik ga de gruwelijkheden niet beschrijven. Mocht u een indruk willen krijgen, dan kunt u op Wikipedia een filmpje vinden. [Bloedbad op Supernova Sukkot Gathering - Wikipedia] 364 festivalgangers werden vermoord. Hamas doodde die dag ruim 1.200 mensen en ontvoerde ruim 200.
Ik verbaasde mij erover dat er direct na 7 oktober door mijn linkse broeders en zusters tegen Israël geprotesteerd werd, nog voordat de Israel Defence Forces aan hun campagne tegen Hamas waren begonnen. Toppunt van onnozelheid waren misschien wel de demonstranten die spandoeken met zich meevoerden waarop ze ‘Queers for Palestine’ hadden geschilderd. Ik zal niet de enige zijn geweest die zich bij het zien daarvan afvroeg wat er zou gebeuren als een delegatie van deze queer-demonstranten in Gaza hun solidariteit zou gaan betuigen. Men hecht daar nogal aan de Koran en de Hadith en die staan op gespannen voet met het wereldbeeld van de queers. Maar de onnozelheid beperkt zich absoluut niet tot de ‘queers’. Het betreft graduele verschillen.
Historische rechten
Demonstranten scandeerden na 7 oktober: ‘From the river to the sea, Palestine will be free!’ Wat hebben Joden te zoeken in Palestina? Palestina is voor de Palestijnen!
Het is een bekend verschijnsel dat men in discussies over het conflict tussen Palestijnen en Israëli een moment in de geschiedenis kiest om het gelijk van de een of de ander op te grondvesten. Er wordt dan gesproken over ‘historische rechten’. Maar hoever moeten we daarvoor teruggaan in de geschiedenis? Welk jaartal kunnen we het best kiezen als beginpunt?
1948, toen de Joodse staat werd uitgeroepen?
Of 1917, toen er een einde kwam aan de Ottomaanse heerschappij?
Of toch liever 1517, toen sultan Selim I zich Jeruzalem toe-eigende?
Of 1291, toen Jeruzalem werd veroverd door het Egyptische Mamluk Sultanaat?
Of 1229, toen het koninkrijk Jeruzalem deel ging uitmaken van het Heilige Rooms Rijk?
Of 1187, toen de mohammedanen onder leiding van Saladin Jeruzalem veroverden?
Of 1099, toen kruisvaarders Jeruzalem innamen?
Of 1071, toen de soennieten de stad veroverden op de sjiieten?
Of 637, toen de Byzantijnse patriarch Sophronius zich overgaf aan de Arabische kalief Omar?
Of 135, toen de Joden Jeruzalem heroverden en tot hoofdstad uitriepen of toch liever even later toen de Romeinen de Joden de toegang tot de stad ontzegden?
Of 63 voor Christus, toen de Romeinen Jeruzalem veroverden?
Zegt u het maar.
Demonstranten scandeerden na 7 oktober: ‘From the river to the sea, Palestine will be free!’ Wat hebben Joden te zoeken in Palestina? Palestina is voor de Palestijnen!
Het is een bekend verschijnsel dat men in discussies over het conflict tussen Palestijnen en Israëli een moment in de geschiedenis kiest om het gelijk van de een of de ander op te grondvesten. Er wordt dan gesproken over ‘historische rechten’. Maar hoever moeten we daarvoor teruggaan in de geschiedenis? Welk jaartal kunnen we het best kiezen als beginpunt?
1948, toen de Joodse staat werd uitgeroepen?
Of 1917, toen er een einde kwam aan de Ottomaanse heerschappij?
Of toch liever 1517, toen sultan Selim I zich Jeruzalem toe-eigende?
Of 1291, toen Jeruzalem werd veroverd door het Egyptische Mamluk Sultanaat?
Of 1229, toen het koninkrijk Jeruzalem deel ging uitmaken van het Heilige Rooms Rijk?
Of 1187, toen de mohammedanen onder leiding van Saladin Jeruzalem veroverden?
Of 1099, toen kruisvaarders Jeruzalem innamen?
Of 1071, toen de soennieten de stad veroverden op de sjiieten?
Of 637, toen de Byzantijnse patriarch Sophronius zich overgaf aan de Arabische kalief Omar?
Of 135, toen de Joden Jeruzalem heroverden en tot hoofdstad uitriepen of toch liever even later toen de Romeinen de Joden de toegang tot de stad ontzegden?
Of 63 voor Christus, toen de Romeinen Jeruzalem veroverden?
Zegt u het maar.
Een botsing tussen gelijk en gelijk
De in Jeruzalem geboren schrijver Amos Oz (1939-2018) schreef in 2004 twee essays die werden gebundeld en in 2006 in Nederlandse vertaling verschenen onder de titel Hoe genees je een fanaticus? Ik citeer het begin van het eerste essay, Tussen gelijk en gelijk:
‘Wie zijn de goeden? Dat is altijd de eerste en belangrijkste vraag van een welwillende Europeaan, een linksgeoriënteerde, intellectuele, democratischgezinde Europeaan. Wie zijn in deze film de goeden en wie zijn de slechten. Bij Vietnam was dat gemakkelijk: het Vietnamese volk was het slachtoffer en de Amerikanen waren de boosdoeners. Hetzelfde geldt voor de apartheid: je kon gemakkelijk inzien dat apartheid een misdaad was en dat de strijd voor gelijke burgerrechten, voor vrijheid en gelijkheid en menselijke waardigheid een gerechtvaardigde strijd was. Ook in de strijd tussen enerzijds kolonialisme en imperialisme en anderzijds de slachtoffers van kolonialisme en imperialisme lijkt het betrekkelijk eenvoudig – je weet wie de slechten en wie de goeden zijn. Als het om de oorzaken van het Israëlisch-Arabische conflict gaat, met name het Israëlisch-Palestijnse conflict, liggen de zaken minder duidelijk. En ik vrees dat ik het er u niet gemakkelijker op ga maken door eenvoudig te zeggen: dit zijn de engelen en dat zijn de duivels en als u de engelen nu maar steunt, dan zal het goede het kwade overwinnen. Het Israëlisch-Palestijnse conflict is geen wildwestfilm. Het is geen strijd tussen goed en kwaad, maar meer een tragedie in de klassieke en meest strikte betekenis van dat woord: een botsing tussen gelijk en gelijk, een botsing tussen een krachtige, diepgaande en overtuigende aanspraak en een heel andere, maar niet minder diepgaande, niet minder menselijke aanspraak.’
De in Jeruzalem geboren schrijver Amos Oz (1939-2018) schreef in 2004 twee essays die werden gebundeld en in 2006 in Nederlandse vertaling verschenen onder de titel Hoe genees je een fanaticus? Ik citeer het begin van het eerste essay, Tussen gelijk en gelijk:
‘Wie zijn de goeden? Dat is altijd de eerste en belangrijkste vraag van een welwillende Europeaan, een linksgeoriënteerde, intellectuele, democratischgezinde Europeaan. Wie zijn in deze film de goeden en wie zijn de slechten. Bij Vietnam was dat gemakkelijk: het Vietnamese volk was het slachtoffer en de Amerikanen waren de boosdoeners. Hetzelfde geldt voor de apartheid: je kon gemakkelijk inzien dat apartheid een misdaad was en dat de strijd voor gelijke burgerrechten, voor vrijheid en gelijkheid en menselijke waardigheid een gerechtvaardigde strijd was. Ook in de strijd tussen enerzijds kolonialisme en imperialisme en anderzijds de slachtoffers van kolonialisme en imperialisme lijkt het betrekkelijk eenvoudig – je weet wie de slechten en wie de goeden zijn. Als het om de oorzaken van het Israëlisch-Arabische conflict gaat, met name het Israëlisch-Palestijnse conflict, liggen de zaken minder duidelijk. En ik vrees dat ik het er u niet gemakkelijker op ga maken door eenvoudig te zeggen: dit zijn de engelen en dat zijn de duivels en als u de engelen nu maar steunt, dan zal het goede het kwade overwinnen. Het Israëlisch-Palestijnse conflict is geen wildwestfilm. Het is geen strijd tussen goed en kwaad, maar meer een tragedie in de klassieke en meest strikte betekenis van dat woord: een botsing tussen gelijk en gelijk, een botsing tussen een krachtige, diepgaande en overtuigende aanspraak en een heel andere, maar niet minder diepgaande, niet minder menselijke aanspraak.’
‘Achter mij zit een jood, kom hier en dood hem’
Ik zou de queers en al die andere demonstranten, maar ook vertaler Joost Beerten willen vragen: hoe interpreteren jullie onderstaande passage uit het Handvest van Hamas? De Profeet Mohammed die geciteerd wordt, leefde van 570 tot 632. Op dat moment leefden er al zo'n tweeduizend jaar lang joden in het huidige Israël en de omringende gebieden, voor zover zij niet verdreven waren. En van zionisme was nog lang geen sprake. Dat ontstond pas aan het eind van de negentiende eeuw.
Ik zou de queers en al die andere demonstranten, maar ook vertaler Joost Beerten willen vragen: hoe interpreteren jullie onderstaande passage uit het Handvest van Hamas? De Profeet Mohammed die geciteerd wordt, leefde van 570 tot 632. Op dat moment leefden er al zo'n tweeduizend jaar lang joden in het huidige Israël en de omringende gebieden, voor zover zij niet verdreven waren. En van zionisme was nog lang geen sprake. Dat ontstond pas aan het eind van de negentiende eeuw.
De Islamitische Verzetsbeweging streeft naar de verwezenlijking van de belofte van Allah, hoe lang dat ook mag duren. De Profeet, moge Allah hem zegenen en hem vrede geven, zegt: “De tijd van het oordeel zal niet aanbreken, totdat de moslims de joden zullen bevechten en hun zullen doden; bij gevolg waarvan de joden zich achter rotsen en bomen zullen verstoppen. En iedere boom en steen zal zeggen: O moslim, o slaaf van Allah, achter mij zit een jood, kom hier en dood hem!', behalve de gharkadboom, want dat is een Joodse boom."
De uitgaven van 1978 en 2024
Over de auteur in 1978 en 2024
Al tientallen jaren heb ik de eerste vertaling van Frantz Fanons Les damnés de la terre in mijn boekenkast staan. Het boek werd in 1973 vertaald door Han Meyer en verscheen bij Bruna. Ik heb de tweede druk uit 1978 die werd uitgegeven door Kritiese Biblioteek Van Gennep.
Voorin deze laatste uitgave geeft de uitgever informatie over het boek en de auteur. Over Fanon lezen we:
‘Frantz Fanon werd in 1925 op het Franse West-Indische eiland Martinique geboren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende hij in het Franse leger en daarna studeerde hij in Frankrijk medicijnen. Hij werkte van 1952 tot 1956 als psychiater in een Algerijns hospitaal, sloot zich aan bij het Front de Libération Nationale en werkte vervolgens als arts in het Algerijnse leger.
Fanon was redacteur van Al-Moejahid, het in Tunesië uitgegeven blad van de FLN, en maakte in 1958 deel uit van de Algerijnse delegatie op de Conferentie van Afrikaanse Volkeren te Accra. In december 1961 stierf hij aan leukemie.’
Al tientallen jaren heb ik de eerste vertaling van Frantz Fanons Les damnés de la terre in mijn boekenkast staan. Het boek werd in 1973 vertaald door Han Meyer en verscheen bij Bruna. Ik heb de tweede druk uit 1978 die werd uitgegeven door Kritiese Biblioteek Van Gennep.
Voorin deze laatste uitgave geeft de uitgever informatie over het boek en de auteur. Over Fanon lezen we:
‘Frantz Fanon werd in 1925 op het Franse West-Indische eiland Martinique geboren. Tijdens de Tweede Wereldoorlog diende hij in het Franse leger en daarna studeerde hij in Frankrijk medicijnen. Hij werkte van 1952 tot 1956 als psychiater in een Algerijns hospitaal, sloot zich aan bij het Front de Libération Nationale en werkte vervolgens als arts in het Algerijnse leger.
Fanon was redacteur van Al-Moejahid, het in Tunesië uitgegeven blad van de FLN, en maakte in 1958 deel uit van de Algerijnse delegatie op de Conferentie van Afrikaanse Volkeren te Accra. In december 1961 stierf hij aan leukemie.’
Op de achterflap van de uitgave uit 2024 lezen we over Fanon:
Frantz Fanon (1925-1961) was een Frans-Martinikaanse filosoof, psychiater en revolutionair. Zijn werk heeft wereldwijd intellectuelen en activisten geïnspireerd in hun streven naar sociale rechtvaardigheid en bevrijding. Zijn diepgaande analyses hebben een blijvende impact op het denken over kolonialisme, racisme en emancipatie.’
Frantz Fanon (1925-1961) was een Frans-Martinikaanse filosoof, psychiater en revolutionair. Zijn werk heeft wereldwijd intellectuelen en activisten geïnspireerd in hun streven naar sociale rechtvaardigheid en bevrijding. Zijn diepgaande analyses hebben een blijvende impact op het denken over kolonialisme, racisme en emancipatie.’
De informatie uit 1978 spreekt mij als historicus meer aan, hoewel ik het jammer vind dat niet vermeld wordt, dat Fanon uiteindelijk in een Amerikaans ziekenhuis stierf.
Op 10 oktober was Fanon opgenomen in het gerenommeerde ziekenhuis van het National Institute of Health in Bethesda, net buiten Washington DC. Hij had daar, zo vertelde zijn Franse vrouw Josie Fanon (1931-1989) aan Simone de Beauvoir (1908-1986), bloedtransfusies gekregen in de hoop, dat dit zijn beenmerg zou stimuleren en hij misschien nog een jaar langer zou kunnen leven. Maar op 6 december stierf Fanon aan een dubbele longontsteking. In het ziekenhuis zag hij kort voor zijn overlijden de eerste besprekingen van zijn boek, waarop hij reageerde met: ‘That won’t give me my bone marrow back.’
Op 10 oktober was Fanon opgenomen in het gerenommeerde ziekenhuis van het National Institute of Health in Bethesda, net buiten Washington DC. Hij had daar, zo vertelde zijn Franse vrouw Josie Fanon (1931-1989) aan Simone de Beauvoir (1908-1986), bloedtransfusies gekregen in de hoop, dat dit zijn beenmerg zou stimuleren en hij misschien nog een jaar langer zou kunnen leven. Maar op 6 december stierf Fanon aan een dubbele longontsteking. In het ziekenhuis zag hij kort voor zijn overlijden de eerste besprekingen van zijn boek, waarop hij reageerde met: ‘That won’t give me my bone marrow back.’
Over het boek in 1978 en 2024
In de uitgave van 1978 lezen we over de betekenis van het boek:
‘Het is een boek dat zijn inspiratie vindt in de Afrikaanse strijd om bevrijding van het Europese koloniale juk, maar dat zich niet tevredenstelt met nationale onafhankelijkheid. Het gaat Fanon om een totale zelfstandigheid, om een integraal herontwaken, ook in intellectueel en cultureel opzicht. Zijn boek heeft dat zó indringend verwoord dat het voor vrijheidsstrijders in de hele Derde Wereld een fundamenteel, klassiek boek geworden is.’
In de uitgave van 1978 lezen we over de betekenis van het boek:
‘Het is een boek dat zijn inspiratie vindt in de Afrikaanse strijd om bevrijding van het Europese koloniale juk, maar dat zich niet tevredenstelt met nationale onafhankelijkheid. Het gaat Fanon om een totale zelfstandigheid, om een integraal herontwaken, ook in intellectueel en cultureel opzicht. Zijn boek heeft dat zó indringend verwoord dat het voor vrijheidsstrijders in de hele Derde Wereld een fundamenteel, klassiek boek geworden is.’
Wat in de informatie in 1978 ontbreekt is dat het boek niet alleen vrijheidsstrijders in de Derde Wereld inspireerde, maar in de jaren zestig bijvoorbeeld ook de Black Panther Party (BPP) in de Verenigde Staten. Op 15 januari 1967 schreef Eldridge Cleaver, de 'Minister van Informatie' van de BPP:
'Dit boek dat overal ter wereld wordt erkend als een klassieke studie van de psychologie van onderdrukte volken staat momenteel in de militante kringen van de zwarte bevrijdingsbeweging in Amerika bekend als 'de bijbel'. (…)
Fanons boek rechtvaardigt de revolutionaire geweldimpuls. Het leert de slachtoffers van een koloniaal bewind dat het heel normaal is als ze de neiging voelen om in opstand te komen en de slavendrijvers hun kelen af te snijden, dat dit een van de manieren is waarop ze hun manlijkheid kunnen verwerven, en dat ze zich tegen de onderdrukker moeten verzetten willen ze zichzelf als mannen kunnen ervaren.
Na de gebeurtenissen in Watts [Los Angeles, 11 t/m 17 augustus 1965, 34 doden] en alle andere oproeren die de getto’s van Amerika in vuur en vlam hebben gezet, is het wel duidelijk dat er maar weinig verschil bestaat tussen de wijzen waarop onderdrukte mensen hun bestaan ervaren en erop reageren, of ze nou in Algerije door de Fransen worden onderdrukt, in Kenya door de Engelsen, in Angola door de Portugezen of in Los Angeles door Yankee Doodle.'
'Dit boek dat overal ter wereld wordt erkend als een klassieke studie van de psychologie van onderdrukte volken staat momenteel in de militante kringen van de zwarte bevrijdingsbeweging in Amerika bekend als 'de bijbel'. (…)
Fanons boek rechtvaardigt de revolutionaire geweldimpuls. Het leert de slachtoffers van een koloniaal bewind dat het heel normaal is als ze de neiging voelen om in opstand te komen en de slavendrijvers hun kelen af te snijden, dat dit een van de manieren is waarop ze hun manlijkheid kunnen verwerven, en dat ze zich tegen de onderdrukker moeten verzetten willen ze zichzelf als mannen kunnen ervaren.
Na de gebeurtenissen in Watts [Los Angeles, 11 t/m 17 augustus 1965, 34 doden] en alle andere oproeren die de getto’s van Amerika in vuur en vlam hebben gezet, is het wel duidelijk dat er maar weinig verschil bestaat tussen de wijzen waarop onderdrukte mensen hun bestaan ervaren en erop reageren, of ze nou in Algerije door de Fransen worden onderdrukt, in Kenya door de Engelsen, in Angola door de Portugezen of in Los Angeles door Yankee Doodle.'
Op de achterflap van de uitgave uit 2024 wordt de volgende informatie gegeven:
‘In 1961 werd Frantz Fanons “Les damnés de la terre” voor het eerst gepubliceerd. Het boek behoudt zijn relevantie vanwege voortdurende uitdagingen op het gebied van kolonialisme, racisme en ongelijkheid. Fanon biedt scherp inzicht in de situatie van gekoloniseerde volkeren, belicht de rol van geweld binnen de context van de kolonisatie en pleit voor deconstructie van opgelegde koloniale identiteiten. De verworpenen van de aarde, met een voorwoord van Jean-Paul Sartre, dient als een inspiratiebron voor degenen die streven naar een rechtvaardigere wereld en nadenken over de complexiteit van de koloniale strijd.’
‘In 1961 werd Frantz Fanons “Les damnés de la terre” voor het eerst gepubliceerd. Het boek behoudt zijn relevantie vanwege voortdurende uitdagingen op het gebied van kolonialisme, racisme en ongelijkheid. Fanon biedt scherp inzicht in de situatie van gekoloniseerde volkeren, belicht de rol van geweld binnen de context van de kolonisatie en pleit voor deconstructie van opgelegde koloniale identiteiten. De verworpenen van de aarde, met een voorwoord van Jean-Paul Sartre, dient als een inspiratiebron voor degenen die streven naar een rechtvaardigere wereld en nadenken over de complexiteit van de koloniale strijd.’
Op hun eigen website geeft ten Have deze informatie:
‘In 1961 verscheen Les damnés de la terre van Frantz Fanon, een tijdloze analyse van ras, kolonialisme, trauma en revolutie. Sinds 2020 trekt het boek opnieuw de aandacht na Black Lives Matter-protesten en de opkomst van een nieuwe antiracismebeweging. Fanon biedt een scherp inzicht in gekoloniseerde volkeren, de rol van geweld bij historische veranderingen, en bekritiseert de gevaren van postkoloniale politiek. Met een voorwoord van Jean-Paul Sartre.’
‘In 1961 verscheen Les damnés de la terre van Frantz Fanon, een tijdloze analyse van ras, kolonialisme, trauma en revolutie. Sinds 2020 trekt het boek opnieuw de aandacht na Black Lives Matter-protesten en de opkomst van een nieuwe antiracismebeweging. Fanon biedt een scherp inzicht in gekoloniseerde volkeren, de rol van geweld bij historische veranderingen, en bekritiseert de gevaren van postkoloniale politiek. Met een voorwoord van Jean-Paul Sartre.’
Het boek wordt in 2024 dus neergezet als:
‘Een inspiratiebron voor degenen die streven naar een rechtvaardigere wereld.’
‘Een tijdloze analyse van ras, kolonialisme, trauma en revolutie. Sinds 2020 trekt het boek opnieuw de aandacht na Black Lives Matter-protesten en de opkomst van een nieuwe antiracismebeweging.’
‘Een inspiratiebron voor degenen die streven naar een rechtvaardigere wereld.’
‘Een tijdloze analyse van ras, kolonialisme, trauma en revolutie. Sinds 2020 trekt het boek opnieuw de aandacht na Black Lives Matter-protesten en de opkomst van een nieuwe antiracismebeweging.’
Geweld is goed
Het boek van Fanon is geen gemakkelijke lectuur, maar de centrale boodschap die zowel de Black Panthers als de huidige strijders voor een rechtvaardiger wereld uit het boek halen is simpel: ‘Geweld is goed.’ Je hoeft daarvoor het boek niet eens te kopen of te lezen.
Het boek bestaat uit vijf delen. Het eerste en meest invloedrijke deel heeft als titel Het geweld (1978) en Over geweld (2024).
Twee citaten uit dit eerste deel uit beide uitgaven, zodat u meteen de vertalingen met elkaar kunt vergelijken:
1978, p.63: ‘De gekoloniseerde mens bevrijdt zich in en door het geweld. Deze praxis verheldert het inzicht van degene die handelt, want ze wijst hem de middelen en het doel.’
2024, p.85: ‘De gekoloniseerde mens bevrijdt zich met en door geweld. Deze praxis verlicht de militant, omdat ze hem de middelen en het doel aanwijst.’
1978, p.68: ‘Op het vlak van het individu heeft het geweld een ontgiftende werking. Het bevrijdt de gekoloniseerde van zijn minderwaardigheidscomplex, van zijn beschouwende houding van zijn totale wanhoop.’
2024, p.94: ‘Op het niveau van het individu heeft geweld een ontgiftende werking. Het bevrijdt de gekoloniseerde van zijn minderwaardigheidscomplex en van zijn contemplatieve of wanhopige houding.’
Het boek van Fanon is geen gemakkelijke lectuur, maar de centrale boodschap die zowel de Black Panthers als de huidige strijders voor een rechtvaardiger wereld uit het boek halen is simpel: ‘Geweld is goed.’ Je hoeft daarvoor het boek niet eens te kopen of te lezen.
Het boek bestaat uit vijf delen. Het eerste en meest invloedrijke deel heeft als titel Het geweld (1978) en Over geweld (2024).
Twee citaten uit dit eerste deel uit beide uitgaven, zodat u meteen de vertalingen met elkaar kunt vergelijken:
1978, p.63: ‘De gekoloniseerde mens bevrijdt zich in en door het geweld. Deze praxis verheldert het inzicht van degene die handelt, want ze wijst hem de middelen en het doel.’
2024, p.85: ‘De gekoloniseerde mens bevrijdt zich met en door geweld. Deze praxis verlicht de militant, omdat ze hem de middelen en het doel aanwijst.’
1978, p.68: ‘Op het vlak van het individu heeft het geweld een ontgiftende werking. Het bevrijdt de gekoloniseerde van zijn minderwaardigheidscomplex, van zijn beschouwende houding van zijn totale wanhoop.’
2024, p.94: ‘Op het niveau van het individu heeft geweld een ontgiftende werking. Het bevrijdt de gekoloniseerde van zijn minderwaardigheidscomplex en van zijn contemplatieve of wanhopige houding.’
‘Desnoods met geweld’
Ik zocht op internet naar aanwijzingen dat Fanon ook daadwerkelijk hedendaagse activisten inspireert en kwam terecht op de website van OneWorld.
Ik zocht op internet naar aanwijzingen dat Fanon ook daadwerkelijk hedendaagse activisten inspireert en kwam terecht op de website van OneWorld.
‘Tweet dit’? Uitsnede screenshot website OneWorld
Daar vond ik een artikel met als titel ‘Waarom je psychiater en filosoof Frantz Fanon (1925-1961) moet kennen.’ OneWorld Magazine is – zo lees ik op Wikipedia - een Nederlands online magazine met vier keer per jaar een papieren magazine. OneWorld is onderdeel van een internationaal netwerk, met als doel te informeren over mondiale samenwerking en duurzaamheidsvraagstukken. Het is het enige Nederlandse 'black owned' opinieblad.
Enkele citaten uit het artikel:
‘De kern van Fanons gedachtegoed draait om de ontmenselijking waarmee kolonisatie gepaard gaat en de noodzaak van de onderdrukte bevolking om daartegen in opstand te komen, desnoods met geweld. (…)
Maar hij beïnvloedt ook de Amerikaanse Black Pantherbeweging, die eind jaren zestig strijdt voor gelijke rechten voor de Zwarte bevolking, desnoods met geweld. (…)
Ook in de 21e eeuw hebben Fanons ideeën niets aan relevantie ingeboet. Denk aan Concerning Lives uit 2013, een documentaireserie van East-Coast rapper Lauren Hill gebaseerd op Fanons denken over de koloniale erfenis van geweld en onderdrukking. En de veel jongere rapper Vic Mensa verklaart in een interview in 2023 dat het lezen van Fanon hem sterkt in zijn activisme. ‘Zijn werk sprak me heel erg aan omdat ik strijdvaardig ben in denken en doen. En in het werk van de Surinaams-Nederlandse kunstenaars Iris Kensmil en Remy Jungerman, die in 2019 Nederland vertegenwoordigden op de Biënnale in Venetië, is Fanon een belangrijke inspiratiebron.’
‘De kern van Fanons gedachtegoed draait om de ontmenselijking waarmee kolonisatie gepaard gaat en de noodzaak van de onderdrukte bevolking om daartegen in opstand te komen, desnoods met geweld. (…)
Maar hij beïnvloedt ook de Amerikaanse Black Pantherbeweging, die eind jaren zestig strijdt voor gelijke rechten voor de Zwarte bevolking, desnoods met geweld. (…)
Ook in de 21e eeuw hebben Fanons ideeën niets aan relevantie ingeboet. Denk aan Concerning Lives uit 2013, een documentaireserie van East-Coast rapper Lauren Hill gebaseerd op Fanons denken over de koloniale erfenis van geweld en onderdrukking. En de veel jongere rapper Vic Mensa verklaart in een interview in 2023 dat het lezen van Fanon hem sterkt in zijn activisme. ‘Zijn werk sprak me heel erg aan omdat ik strijdvaardig ben in denken en doen. En in het werk van de Surinaams-Nederlandse kunstenaars Iris Kensmil en Remy Jungerman, die in 2019 Nederland vertegenwoordigden op de Biënnale in Venetië, is Fanon een belangrijke inspiratiebron.’
Gebonden editie uit 2000
David Macey
Ik erken dat de mythische Frantz Fanon een belangrijke inspiratiebron is voor de hedendaagse activisten die vaak niet eens de moeite doen om hun ‘klammheimliche Freude’ over de gruweldaden van Hamas jegens ‘de Joden’ op 7 oktober 2023 te verhullen.
Frantz Fanon is een interessante en tragische figuur. Wie werkelijk in Fanon en zijn ideeën geïnteresseerd is, kan ik het monumentale boek Frantz Fanon: A life van David Macey (1949-2011) aanbevelen. Macey was vertaler en kenner van links in Frankrijk. Bij zijn overlijden schreef The Guardian:
‘Zijn Frantz Fanon: A Life (Granta, 2000) is een van de beste beschouwingen over Frankrijk en Algerije, over de subtiliteiten van Fanons anti-imperialisme en van het postkoloniale denken. David navigeerde door de mijnenvelden van dit laatste met een uitmuntende tact en gezond verstand. Hij slaagde erin om het mythologische pantser dat rond deze gevierde intellectueel was ontstaan weg te snijden. Zoals Adam Shatz schreef in de New York Times, is Macey's leven van Fanon “de beste, de meest intellectueel rigoureuze en de meest oordeelkundige” behandeling die tot nu toe is gepubliceerd. Het redde Fanon van zijn reputatie als niet meer dan een apostel van geweld en zijn latere lot als kampioen van de “postkoloniale” literaire kritiek, geobsedeerd door identiteit en seksualiteit. Hij behandelde Fanons wildere voorspellingen en aforismen met gepaste scepsis.’
Ik erken dat de mythische Frantz Fanon een belangrijke inspiratiebron is voor de hedendaagse activisten die vaak niet eens de moeite doen om hun ‘klammheimliche Freude’ over de gruweldaden van Hamas jegens ‘de Joden’ op 7 oktober 2023 te verhullen.
Frantz Fanon is een interessante en tragische figuur. Wie werkelijk in Fanon en zijn ideeën geïnteresseerd is, kan ik het monumentale boek Frantz Fanon: A life van David Macey (1949-2011) aanbevelen. Macey was vertaler en kenner van links in Frankrijk. Bij zijn overlijden schreef The Guardian:
‘Zijn Frantz Fanon: A Life (Granta, 2000) is een van de beste beschouwingen over Frankrijk en Algerije, over de subtiliteiten van Fanons anti-imperialisme en van het postkoloniale denken. David navigeerde door de mijnenvelden van dit laatste met een uitmuntende tact en gezond verstand. Hij slaagde erin om het mythologische pantser dat rond deze gevierde intellectueel was ontstaan weg te snijden. Zoals Adam Shatz schreef in de New York Times, is Macey's leven van Fanon “de beste, de meest intellectueel rigoureuze en de meest oordeelkundige” behandeling die tot nu toe is gepubliceerd. Het redde Fanon van zijn reputatie als niet meer dan een apostel van geweld en zijn latere lot als kampioen van de “postkoloniale” literaire kritiek, geobsedeerd door identiteit en seksualiteit. Hij behandelde Fanons wildere voorspellingen en aforismen met gepaste scepsis.’
Tot besluit
Ik zou uitgeverij Ten Have willen aanraden om deze biografie te laten vertalen, zodat huidige strijders voor een rechtvaardiger wereld kennis kunnen maken met de mens Fanon. Zo schreef David Macey over de ontmoeting die Sartre en De Beauvoir in de zomer van 1961 hadden met Fanon. Ondanks momenten van spanning, konden ze goed opschieten met Fanon, die verleidelijk charmant kon zijn, als hij dat wilde. Tot De Beauvoirs verrassing bleek Fanon een persoonlijke weerzin tegen geweld te hebben, hoewel hij geweld in het openbaar verdedigde. Hij was duidelijk zwaar van streek als hij sprak over het geweld dat de Belgen in Kongo en de Portugezen in Angola gebruikten. Verrassender voor De Beauvoir was nog dat hij evenveel moeite had met het tegengeweld van de bevrijdingsstrijders. Maar hij vond dat zijn persoonlijke afkeer van geweld een tekortkoming was.
Ik zou uitgeverij Ten Have willen aanraden om deze biografie te laten vertalen, zodat huidige strijders voor een rechtvaardiger wereld kennis kunnen maken met de mens Fanon. Zo schreef David Macey over de ontmoeting die Sartre en De Beauvoir in de zomer van 1961 hadden met Fanon. Ondanks momenten van spanning, konden ze goed opschieten met Fanon, die verleidelijk charmant kon zijn, als hij dat wilde. Tot De Beauvoirs verrassing bleek Fanon een persoonlijke weerzin tegen geweld te hebben, hoewel hij geweld in het openbaar verdedigde. Hij was duidelijk zwaar van streek als hij sprak over het geweld dat de Belgen in Kongo en de Portugezen in Angola gebruikten. Verrassender voor De Beauvoir was nog dat hij evenveel moeite had met het tegengeweld van de bevrijdingsstrijders. Maar hij vond dat zijn persoonlijke afkeer van geweld een tekortkoming was.
De mens Franz Fanon leert u met het lezen van zijn invloedrijke boek Les damnés de la terre slechts zeer gedeeltelijk kennen. En anders dan Fanon vind ik zijn, mijn en uw afkeer van geweld geen tekortkoming.
Ik draag deze kritiek - in alle bescheidenheid - op aan vertaler Joost Beerten en uitgeverij Ten Have.
Martin Harlaar
Meer van Martin Harlaar
Ik draag deze kritiek - in alle bescheidenheid - op aan vertaler Joost Beerten en uitgeverij Ten Have.
Martin Harlaar
