27 mei 2024
Waarom Marx gelijk heeft
In dit pamflettair boek gaat Terry Eagleton in op het vooroordeel dat het marxisme niet meer van deze tijd zou zijn. In 2011 publiceerde hij “Why Marx was Right”. Twaalf jaar later is het boek eindelijk in het Nederlands vertaald tot “Waarom Marx gelijk heeft”.
Terry Eagleton (°1943) studeerde aan de katholieke University De la Salle in Manchester. Later werd hij een leerling van de marxistische literaire criticus Raymond Williams. Hij werd een begeesterd marxistisch denker en hoogleraar Engelse literatuur aan de Lancaster University. Hij publiceert overvloedig in kranten en literaire tijdschriften. Meer dan vijftig boeken schreef hij over cultuur, Marxisme en ideologie en literaire theorie – zijn bekendste werk is Literary Theory: An Introduction. In 2003 werd hij verkozen tot Fellow van de British Academy.
Marxisme houdt geen belofte in van menselijke perfectie. Aan de hand van populaire misvattingen verduidelijkt Eagleton ons de betekenis van het gedachtegoed van Karl Marx in de huidige samenleving. Hij weerlegt de stellingen op een onderhoudende, en tegelijk overtuigende wijze. Sinds het boek dertien jaar geleden verscheen, heeft het werk nog niets aan actualiteit ingeboet. Volgens politieke tegenstanders vertegenwoordigen de tien behandelde opvattingen het politieke ideeëngoed van het marxisme. Het gaat hierbij om uiteenlopende opvattingen die in zeer beknopte wijze proberen afbreuk te doen aan het historisch marxisme.
Elke stelling wordt telkens in een nieuw hoofdstuk behandeld. Achtereenvolgens komen de volgende aantijgingen aan bod:
1. Het marxisme is achterhaald
2. Het marxisme is dan misschien in theorie heel mooi, maar steeds wanneer het in de praktijk wordt gebracht, leidde het tot terreur, tirannie en massamoord op een ongelofelijke schaal.
3. Het marxisme is een vorm van determinisme
4. Marxisme is dromen van Utopia
5. Het marxisme reduceert alles tot economie
6. Marx was een materialist
7. Er is niets zo achterhaald aan het marxisme als die vervelende obsessie van klasse
8. Marxisten zijn voorstanders van gewelddadige politieke actie
9. Het marxisme gelooft in een almachtige staat
10. Alle echt interessante radicale bewegingen van de afgelopen vier decennia zijn ontstaan buiten het marxisme om
1. Het marxisme is achterhaald
2. Het marxisme is dan misschien in theorie heel mooi, maar steeds wanneer het in de praktijk wordt gebracht, leidde het tot terreur, tirannie en massamoord op een ongelofelijke schaal.
3. Het marxisme is een vorm van determinisme
4. Marxisme is dromen van Utopia
5. Het marxisme reduceert alles tot economie
6. Marx was een materialist
7. Er is niets zo achterhaald aan het marxisme als die vervelende obsessie van klasse
8. Marxisten zijn voorstanders van gewelddadige politieke actie
9. Het marxisme gelooft in een almachtige staat
10. Alle echt interessante radicale bewegingen van de afgelopen vier decennia zijn ontstaan buiten het marxisme om
In de eerste paragraaf wordt telkens de openingszin verder uitgeschreven. Daarna pakt Eagleton nauwgezet de uitdaging aan om dit te weerleggen. Het biedt hem de gelegenheid om de oorspronkelijke theorie van Marx en Engels te plaatsen in de moderne maatschappij. Hij doet dit op een zeer heldere manier waarbij humor en anekdotes de situaties verluchtigen. Op tegenstrijdigheden in de bedenking van de tegenstanders wordt de vinger gelegd.
Weinig moderne denkers zijn zo foutief becommentarieerd als Marx. Heel dikwijls worden aan zijn theorie gevolgtrekkingen toegeschreven die helemaal niet met de oorspronkelijke teksten overeenstemmen.
In Waarom Marx gelijk heeft onderneemt Eagleton een geslaagde poging om de leer van Marx te ontdoen van de mythes die daar rond zijn gegroeid. Hij neemt de gelegenheid te baat om de ware ideeën van Marx op een duidelijke wijze voor te stellen. Hij slaagt erin dat op een uiterst bondige en bij sommige passages zelfs humoristische manier te doen. Nergens vervalt hij in academische taal, doorspekt met economisch jargon. Op een beknopte wijze wordt op deze manier de filosofie van Marx ontleed en verduidelijkt. Tegelijkertijd wordt de foute gedachtegang van zijn criticasters weerlegd. Daarnaast besteedt hij ook nog aandacht aan het feit hoezeer Marx van literatuur hield.
Eindnoten en een register vervolledigen dit werk. De vertaling door Huub Stegeman is bijzonder vlot. Als de vraag nog eens gesteld wordt waarom Marx gelijk heeft, is het antwoord eenvoudig: Daarom… en lees het boek Waarom Marx gelijk heeft.
De uitgeverij Grondwerk (www.uitgeverijgrondwerk.nl) voegt er nog een verklaring aan toe waarom zij dit boek uitgeeft:
Grondwerk heeft tot doel om boeken van denkers met vernieuwende ideeën op het gebied van filosofie, linkse politiek, ecologie en andere radicale stromingen te vertalen en uit te geven. Het streven van Grondwerk is om lezers te prikkelen met alternatieve ideeën die de heersende normen ter discussie stellen.
Paul Van Aelst
Meer van Paul Van Aelst
Grondwerk heeft tot doel om boeken van denkers met vernieuwende ideeën op het gebied van filosofie, linkse politiek, ecologie en andere radicale stromingen te vertalen en uit te geven. Het streven van Grondwerk is om lezers te prikkelen met alternatieve ideeën die de heersende normen ter discussie stellen.
Paul Van Aelst
