12 juli 2025
Kruistocht van een koningin
In deze historische roman beschrijft Simone Van der Vlugt één der meest fascinerende periodes in de geschiedenis van Spanje. Lang nadat de Romeinen dit stukje van hun rijk aan de ‘Mare Nostrum’ benoemden als ‘Hispania’ (218 v.o.t.) streefde een legendarische koningin terug naar eenzelfde eenheid. Sterker nog, ze lag aan de oorsprong van een immens wereldrijk waar wij in de Nederlanden ongevraagd ook een tijdje deel van hebben uitgemaakt.
Isabella I (1451-1504), eerst en na de vroegtijdige dood van haar broer onverwacht koningin van Castilië en León, huwde met Ferdinand II, koning van Aragon. Het paar, later bekend als ‘Los Reyes Católicos’, de katholieke monarchen, wordt aanzien als de grondleggers van een eengemaakt en politiek stabiel Spanje.
Ze beëindigden na de val van Granada met succes de ‘reconquista’, reorganiseerden de rechtspraak, centraliseerden het bestuur, kortwiekten adel en Kerk en financierden ‘en passant’ ene Christoffel Columbus. Een wereldrijk of de Spaanse Gouden Eeuw waar de zon volgens kleinzoon keizer Karel V, geboren nota bene in Gent, nooit zou ondergaan zat in de startblokken. Dat ze daarentegen ook aan de basis lagen van het Alhambra-decreet, de massale uitdrijving van Joden en de vreselijke inquisitie misbruikten om hinderlijke tegenstanders te elimineren is door een 21-eeuwse humane bril moeilijk te vatten. Isabel herleefde meteen ook de Middeleeuwse broederschappen of ‘hermandades’ als onmeedogenloze ordehandhavers. Daar is toevallig een sterke gelijkenis met de huidige Guarda Civil. Cervantes zal er veel later in zijn werk Don Quichote de draak mee steken. (‘hermandades’ of broeders! Kwam daarvandaan ons koosnaampje ‘broedertjes van liefde’ voor de rijkswacht?)
Is geschiedenis saai en totaal overbodig in onze op hol geslagen moderne wereld die nooit meer achteromkijkt? Met plotse machtswissels, wrede successieoorlogen, dictators en een bijna onoverzichtelijke opvolgingspolitiek is het geen makkie om een traditioneel non-fictie werk over de geschiedenis van Spanje te verteren. (Zie mijn recensie: ‘Geschiedenis van Spanje - Tussen waanzin en wijsheid, 3000 jaar machthebbers in Spanje’ van Juan Eslava Galán).
De half fictie, half non-fictie van Simone Van der Vlugt is daarentegen een echte pageturner. Deze turf van bijna 500 blz. was er in een etmaal vlotjes door. Ik ben verzot op de kleine en menselijke kantjes van machthebbers en spilfiguren in de geschiedenis. De onderbroek van de koning, een miskraam van Isabel, de huiskat Felix en woede-uitbarstingen als aanloop naar waanzin van dochter Ana; het houdt me gekluisterd aan dit soort boeken. Ik wil erbij zijn en over de schouders loeren van losbandige prinsen, geile kardinalen en een koningin die weeral haar ‘periode’ mist terwijl haar vent van bil gaat met een jonge concubine. Neen, de kroonprins mag niet buiten spelen want de winternachten zijn soms wel eens koud in Zaragoza en die hardnekkige hoest baart mama zorgen. Juan sterft op 19-jarige leeftijd!
Op de dag dat mijn leven compleet veranderde kleurde de wereld wit. Sneeuw was geen zeldzaamheid in het noorden van Castilië, maar de hoeveelheid die op die novemberdag in 1461 viel was dat wel.
Isabel
Haar levensverhaal begint als Isabel samen met haar broertje Alfonso onder zachte dwang naar het paleis van haar halfbroer koning Enrique IV wordt gehaald. Ze worden beiden langzaamaan klaargestoomd om hem op te volgen. Ze laat haar grootmoeder en geesteszieke moeder achter. Haar eigen dochter Ana of ‘Johanna la loca’, de moeder van onze eigen keizer Karel, zal later dezelfde symptomen vertonen. Enrique bijgenaamd de ‘impotente’ heeft te kampen met opstanden, hongersnood en conflicten met de buurlanden. Zijn gezag is zwak en daar profiteren de edelen van om het land verdeeld te houden. Van een echte natie genaamd Spanje is geen sprake. Een groot gedeelte van het Iberische schiereiland is nog in handen van de Moren. Wat volgt in dit boek is de lange hobbelige weg die Isabel moet afleggen om orde op zaken te stellen. Dat gaat niet zonder slag of stoot en de weg naar het laatste bolwerk van een politiek verzwakte sultan Boabdil, Granada, is lang en gevaarlijk. Ondertussen heeft ze te kampen met verraders, conflicten met Portugal en Frankrijk en bedient ze zich van de inquisitie. Aan de horizon en de overkant van de Middellandse Zee dient zich een andere Islamitische sterke macht aan, de Ottomanen. Dat wordt later een kluif voor haar kleinzoon Karel V. Tot daar het historisch verloop.
Wat dit historisch werk zeer toegankelijk en diepmenselijk maakt zijn niet de talrijke veldslagen, nederlagen, diplomatieke missies en dynastieke strubbelingen. Je leest deze biografie alsof Isabel zelf aan de schrijftafel zat. Het gaat over de ontrouw van haar man, de geboorte en dood van haar kinderen, haar beste vriendin, een trouwe biechtvader en vooral het dagelijkse leven aan het hof. Je leest het alsof je er zelf bij was. Wie draagt er soms gemakkelijke en luchtige sexy Moorse kledij en waarom? Waarom geeft dochterlief Ysabel nukkig de voorkeur aan de Portugese lekkernij ‘pasteis de Nata’? Hoe ziet het badkamerritueel eruit eind 15e eeuw? Isabel neemt reeds als kind Jeanne d’Arc als voorbeeld en trekt samen met het leger ten strijde. Je weet meteen wie er de broek draagt in het ‘alcázar’ als ze haar man regelmatig bijstuurt. Dit boek eindigt met de overgave van Granada en de financiering van die gekke fantast die naar Indië wil via een nieuwe route.
“Ik blijf het moeilijk vinden om uit naam van het geloof mensen op de brandstapel te zetten”, zei ik.
“Daar is ook geen sprake van, Majesteit. Zowel de wet als de kerkelijke regels staan de kerk niet toe om iemand ter dood te veroordelen”, zei kardinaal De Mendoza. “Dat doet de Staat nadat de veroordeelde aan het civiele hof is overgedragen. De Kerk zal nóóit een doodsvonnis uitspreken”.
“Dat is mooi”, zei ik, “maar het resultaat blijft hetzelfde.” (Isabel)
“Daar is ook geen sprake van, Majesteit. Zowel de wet als de kerkelijke regels staan de kerk niet toe om iemand ter dood te veroordelen”, zei kardinaal De Mendoza. “Dat doet de Staat nadat de veroordeelde aan het civiele hof is overgedragen. De Kerk zal nóóit een doodsvonnis uitspreken”.
“Dat is mooi”, zei ik, “maar het resultaat blijft hetzelfde.” (Isabel)
Ik heb echt genoten van deze luchtige biografie. Met een tweede verblijf in het land van koningin Isabel en tal van omzwervingen in de regio’s Valencia, Murcia en Andalusië kom ik dikwijls op het stenige en lange pad van de reconquista. Iedere burcht op die lange moeilijke weg richting Granada en iedere ruïne uitkijkpost zal me herinneren hoe ‘Los Reyes Católicos’ erin zijn geslaagd om met veel moeite Hispania als Spanje terug op de kaart te zetten. Dat het weeral de gewone man, landbouwer, zeeman, soldaat, geestelijke samen met joden, moren en reconversos waren die de dure prijs betaalden voor dit ambitieus plan wil ik niet vergeten. Wat later kwam en wat wij in de Nederlanden meemaakten met kleinzoon Karel V is een ander en even boeiend verhaal. Zou ik echt ook willen verhaald zien door Simone van der Vlugt
Michel Ackaert
Meer van Michel Ackaert
Michel Ackaert
