26 juli 2025
CLARA. Wonderkind, carrièrevrouw, cultureel icoon. Het leven van Clara Schumann.
Als ik schrijf, luister ik naar klassieke muziek. Soms is het horen van een eerste noot voor mij genoeg om teruggeslingerd te worden in de tijd. Dit zorgt er meestal voor dat ik snel in de gewenste flow zit.
Als schrijver kan je de emoties die loskomen tijdens het luisteren bijwijlen goed gebruiken. Elke goede roman doet je anders naar de wereld kijken, elk betoverend muziekstuk doet je wegdromen naar verloren paradijzen. Ik las zopas een boek over het leven van Clara Schumann en luisterde, hoe kon ik anders, naar enkele van haar composities voor piano en orkest. Haar concert in la mineur opus 7, beviel me zeer.
In Clara beschrijft Christine Eichel het leven van Clara Schumann, misschien wel een van de beroemdste vrouwen uit de muziekgeschiedenis. Tot op vandaag is ze echter vooral bekend als de ‘toegewijde’ echtgenote van Robert Schumann. Ze ontmoette hem al toen ze negen was, niet wetende dat hij ooit haar flierefluitende echtgenoot zou worden.
Luister, het zit zo. Friedrich Wieck, een gewiekste instrumentenhandelaar en pianoleraar uit Leipzig, laat zijn dochter van kinds af eindeloos pianospelen. Algauw wordt ze een kindsterretje. Op haar negende gaf Clara al - met succes - haar eerste concert in Leipzig. De jaren daarna tourde ze door Europa en werd ze beroemd van Parijs tot Rusland. Illustere grootheden als Johann Wolfgang von Goethe en Franz Schubert noemden haar al vroeg in haar carrière een ‘meer dan getalenteerd en gevierd artiest’.
Ook op 82-jarige leeftijd is geheimraad von Goethe nog altijd een imposante verschijning. Misschien iets kleiner dan verwacht, zijn neus een beetje spitser, zijn ogen niet meer helemaal zo gloedvol als op het populaire portret van Stieler, maar nauwelijks voorovergebogen en onverminderd helder van geest. Aandachtig luistert hij naar de jonge pianiste die voor hem speelt in de Juno-kamer van zijn huis aan het Frauenplan in Weimar. Het is voor de twaalfjarige Clara Wieck een grote eer, en een vuurproef. Ze is zich maar al te goed bewust van het belang van haar beroemde gastheer als referent voor kunstenaars van allerlei kunnen. Er ligt een immense druk op de smalle schouders van het meisje. Voor Goethe mogen spelen is al een buitenkans, maar lof van hem ontvangen, dat zou gelijkstaan met een ridderslag.
(P. 23)
(P. 23)
Bij het sterrendom horen natuurlijk ook vermoeiende reizen, erbarmelijk slechte hotels en een wispelturig publiek, dat haar niet altijd goedgezind is. Ze zal eroverheen komen, net als over slechte recensies, terugkerende twijfels aan zichzelf en zelfs over het tijdelijke verlies van de gunst van het publiek.
Eén ding leert Clara echter al op zeer jonge leeftijd: zodra de piano in beeld komt, krijgt ze aandacht. Dan staat zij ineens centraal, dan wordt ze gezien als een menselijk wezen. Tegenwoordig zouden we dat conditionering noemen. Diep vanbinnen begrijpt Clara dat ze door piano te spelen de belangstelling van volwassenen voor zich kan winnen. Deze les zal haar hele leven bepalen. Op de piano, en alleen daar, is ze iemand.
(pp. 29 – 30)
Eén ding leert Clara echter al op zeer jonge leeftijd: zodra de piano in beeld komt, krijgt ze aandacht. Dan staat zij ineens centraal, dan wordt ze gezien als een menselijk wezen. Tegenwoordig zouden we dat conditionering noemen. Diep vanbinnen begrijpt Clara dat ze door piano te spelen de belangstelling van volwassenen voor zich kan winnen. Deze les zal haar hele leven bepalen. Op de piano, en alleen daar, is ze iemand.
(pp. 29 – 30)
Terugblikkend op haar leven valt op dat het merendeel van haar glorieuze hoogtepunten samengaan met evenveel tegenslagen. Zo moest ze één van haar zoons in een instelling plaatsen en zag ze een andere vroeg sterven ten gevolge van een allesverslindende verslaving. Toch laat Clara zich nooit blijvend ontmoedigen. Ze beschikt duidelijk over een grote veerkracht, en het vermogen om succesvol om te gaan met problematische omstandigheden. Dit vermogen heeft ze letterlijk van kinds af aan meegekregen. Niet zelden op een pijnlijke manier…
De eerste jaren van haar leven wordt Clara grotendeels over het hoofd gezien. Zelfs als je rekening houdt met de voor die tijd typische opvoedmethoden heeft ze niet bepaald de jackpot gewonnen. Dat een voedster haar de borst geeft en dat ze aansluitend wordt overgelaten aan een zwijgzaam dienstmeisje, zou in burgerlijke kringen nog voor algemeen aanvaard kunnen doorgaan. Dat ze haar drukke ouders echter maar zelden te zien krijgt, en dan meestal onder de voortekenen van felle ruzies, is al heel wat stressvoller.
(p. 27)
(p. 27)
Jaren later. Wat moet een succesvolle vrouw als Clara met een sukkel als de negen jaar oudere Robert Schumann? Hun huwelijksleven kan je echt niet gelukkig noemen. De mentaal instabiele, biseksuele Robert heeft het bijzonder moeilijk met een creatieve vrouw als zij aan zijn zijde. De zorg voor het huishouden en de zeven kinderen komt helemaal op haar schouders terecht, waardoor ze nauwelijks tijd heeft om stukken in te studeren en te concerteren. Ook haar ambities als componist dient ze op te bergen en zo raakt ze natuurlijk snel uit het oog en uit het hart. Pas na Roberts dood pakt ze haar carrière opnieuw op met succesvolle tournees langs de belangrijkste Europese steden. Tot op hoge leeftijd blijft ze optreden en maakt ze naam met voor die tijd grensverleggende, want ongewoon ingetogen concertprogramma’s.
Bovendien kregen dé vrouwelijke ster van haar tijd en de jonge Johannes Brahms een van de beroemdste vriendschappen uit de muziekgeschiedenis. Clara en Robert waren onder de indruk van zijn muziek en moedigden de nog onzekere Brahms aan om te blijven componeren. Clara was de eerste die zijn pianowerken publiekelijk uitvoerde, en Robert schreef lovende recensies over Brahms' muziek in zijn Neue Zeitschrift für Musik.
Clara zou haar man 40 jaar overleven, totdat ze in 1896 stierf aan de gevolgen van een hersenbloeding. Ze ligt naast haar man begraven op het Alter Friedhoff in Bonn.
Erkenning, vrijheid, carrière: Clara Schumann vocht er haar hele leven voor. De Duitse journaliste, schrijfster en presentatrice Christine Eichel beschrijft de persoonlijke ontwikkeling van een vrouw die zich emancipeert van haar onderdrukkende omgeving en het heft in eigen hand neemt, op een ongemeen boeiende manier met veel empathie en met vinnige psychologische denkpistes en sociologische ontledingen. Eichel werpt zo een opmerkelijke en originele blik op een incidentrijk en aandoenlijk leven vol twijfel, verdringingen, verplichtingen en verwachtingen, begrenzingen en tekortkomingen.
Behalve een ongemeen goed vertelde en meeslepende biografie vol smeuïge anekdotes is dit boek een doordringende röntgenfoto van een getormenteerde en fascinerende pianovirtuoze: a contemporary desperate housewife, gevangen in het beklemmende korset van de negentiende eeuw. Ik genoot er tenvolle van en het is mijns inziens dan ook een must read voor alle naarstige megalomanen en andere muziekliefhebbers.
Benny Madalijns
Meer van Benny Madalijns
Benny Madalijns
